Қазақстан Республикасы Парламенті Сенатының Төрағасы Қасым-Жомарт ТОҚАЕВ:
ПАРЛАМЕНТ ЕЛДІҢ ӘЛЕУМЕТТІК-ЭКОНОМИКАЛЫҚ ДАМУЫН ҚҰҚЫҚТЫҚ ҚАМТАМАСЫЗ ЕТУ МІНДЕТТЕРІН САПАЛЫ ӘРІ УАҚЫТЫЛЫ ОРЫНДАДЫ
Парламент Сенатының Төрағасы Қасым-Жомарт ТОҚАЕВ «Интерфакс-Қазақстанға» еліміздің саяси және экономикалық өмірінде аяқталып келе жатқан жылы орын алған маңызды оқиғалар мен алдағы жылы Парламент қызметіндегі негізгі басымдықтар туралы әңгімелеп берді.
- Қасым-Жомарт Кемелұлы, 2015 жылы Қазақстанда болған негізгі оқиғалардың қайсысын атап өтер едіңіз?
- Тәуелсіздік күні қарсаңында Елбасы жылды қорытты. Соның кейбір тұстарына тоқталып өтсем. Ең алдымен, президенттік сайлау туралы айтуымыз қажет, бұл сайлау геосаясат пен дүниежүзілік экономика үшін күрделі әрі алдын ала болжамдар жасау мүмкін емес кезеңде Қазақстан халқының теңдессіз бірлігін көрсетті. Елбасының жаңа Қазақстанды құрудағы ерен еңбегі мен сайлау алдында ұсынған бес институционалдық реформалар бағдарламасы азаматтардың іс жүзінде бірауыздан қолдау көрсетуіне негіз болды.
Осы бағдарлама негізінде «100 қадам» Ұлт жоспары жасалды. Шын мәнінде, бұл мемлекеттік басқаруды түбегейлі жаңғырту, заң үстемдігін, экономиканы әртараптандыру мен оның тұрақты өсімін, мемлекеттің халық алдында есеп беруін арттыру және қазақстандық бірегейлікті қамтамасыз ету мақсатындағы нақты шаралар. Қоғам Елбасы жария еткен жаңа реформаларды жедел жүзеге асыру қажет екендігімен келісті. Реформаларды заңнамалық тұрғыдан қамтамасыз ету кезеңі толықтай дерлік аяқталды, заңдардың басым бөлігі 2016 жылдың 1 қаңтарынан бастап күшіне енеді.
Сонымен қатар, биылғы жыл маңызды мерейтойлық шаралармен де есте қалатыны сөзсіз. Біз бұл шараларды терең ұғынып, келешекке бағдарлай отырып жаңаша түрде өткіздік. Қазақ хандығының 550 жылдығы еліміздің азаматтарына көпғасырлық тарихы бар қазақ мемлекеттілігі идеяларын тереңірек сезіну үшін ерекше мүмкіндік берді. Басты қорытынды: сан ғасырлар бойы халқымыз өзінің бірегейлігі, рухани қазынасы, ұлттар қоғамдастығындағы лайықты орны үшін талмай күресіп келді. Енді біз жаңа тарихи жағдайда саяси, экономикалық, адамгершілік, зияткерлік тұрғыдан бірыңғай күшті ұлт – Мәңгілік ел құру үстіндеміз.
Осы жылы ақпан айында Сенат Қазақ хандығының 550 жылдығына орай арнайы өткізілген ғылыми-тәжірибелік конференцияға еліміздің көрнекті зиялы қауым өкілдерін шақырды. Форум нәтижелері жинақталып, Астана мен Таразда өткен жалпыұлттық шаралар қарсаңында жеке кітап болып шығарылды.
Қазақстан халқы бар қажыр-қайратын салған Ұлы Отан соғысындағы Жеңістің 70 жылдығы, Конституция мен Қазақстан халқы Ассамблеясының 20 жылдығы да 2015 жылдың айтулы оқиғалары қатарында. Бұл даталар лайықты саяси және ұйымдастырушылық деңгейде атап өтілді.
Жалпы алғанда, біз күрделі кезеңде өмір сүріп отырмыз. «Жаңа жаһандық нақты ахуалдағы» құбылмалылық пен белгісіздік бүкіл мемлекеттерге, оның ішінде Қазақстан үшін де айтарлықтай сынақ болып отыр. Бірақ Президент айтқандай, біз бұл қиындықтарды міндетті түрде жеңіп шығамыз, өйткені бізде жеткілікті қаржылық қор және, ең бастысы, халықтың мызғымас бірлігі бар. Әрбір дағдарыс - экономиканы сауықтандыру мен ұлтты ұйыстыра түсудің жаңа мүмкіндігі. Президент дәл айтып өткендей, «елдігімізді шыңдай түсетін» уақыт келді.
- Парламенттің, оның ішінде Сенаттың заң қабылдау жұмысының нәтижелері қандай? Аса мәнді деген қандай заңдарды атап өтер едіңіз?
- 2015 жыл Парламент тарихында заңдарды жетілдіру жұмысы аса жандана түскен жыл болды. 160-тан аса заңнамалық акті, оның ішінде 6 конституциялық заң, 3 кодекс, 22 дербес заң, қолданыстағы заңдарға өзгерістер мен толықтырулар енгізу туралы 64 заң, халықаралық құжаттарды ратификациялау туралы 67 заң қабылданды. Заңдардың басым бөлігі «Нұрлы жол» бағдарламасы мен «100 нақты қадам» Ұлт жоспарын құқықтық тұрғыдан қамтамасыз етуге бағытталған. Алғаш рет Президент жария түрде қол қойған Азаматтық іс жүргізу кодексін ерекше атап өтуге болады. Құжат сот ісін жүргізу тәртібін жеңілдетіп, бес деңгейлі әділ соттың орнына үш деңгейлі жүйе құруды көздейді. Қазақстан тарихында тұңғыш рет Кәсіпкерлік кодексі қабылданды, бұл кодекс кәсіпкерлікпен айналысу бостандығына құқықтық, экономикалық және әлеуметтік кепілдіктер беру жолдарын айқындайды. Жақында қабылданған Еңбек кодексі ерікті еңбек қатынастарының жаңа үлгісін, сондай-ақ қызметкерлердің мүдделерін ескере отырып, кәсіпкерлікті қолдау шараларын қалыптастырады.
«Мемлекеттік қызмет туралы» заң мемлекеттік органдардың қызметін жақсартуға, мемлекеттің ашықтығы мен халық алдында есеп беруін күшейте түсуге ықпал етуге тиіс. «Астана» халықаралық қаржылық орталығы туралы» дербес конституциялық заңға сәйкес Астана аумағында капитал нарығы мен исламдық қаржыландыруды дамыту үшін құқықтық негіздер жасалады. «Астана» халықаралық қаржылық орталығының нақты белгіленген шекаралары мен өзіндік юрисдикциясы бар ерекше құқықтық режимі болады.
Халықты әлеуметтік қорғау мәселелері бойынша заңға енгізілген түзетулер мемлекеттің әлеуметтік саясатында маңызды рөл атқаратын болады, соған сәйкес тұрмысы төмен азаматтарды мемлекеттік қолдау жүйесі реформалануда және жұмысқа орналасуға, жұмыспен қамту және әлеуметтік бейімделу бағдарламаларына қатысуға ынталандыру шаралары жасалуда. «Міндетті әлеуметтік медициналық сақтандыру» заңында айқындалған денсаулық сақтау саласындағы жаңашылдықтар да өте маңызды.
Сенаторлар заң жобаларын еліміздің аймақтарының сан қырлы дамуын назарға ала отырып, мұқият қарастырғанын атап өткім келеді. Тұтастай алғанда, заң қабылдаушы Сенат Мәжіліспен және Үкіметпен өзара сындарлы түрде ықпалдаса отырып, қазіргі кезеңде еліміздің әлеуметтік-экономикалық дамуын құқықтық қамтамасыз ету міндеттерін сапалы әрі уақытылы орындап шықты.
- Алдағы жылы Қазақстан Парламентінің басым міндеттері қандай болмақ?
- Президенттің жақында жария еткен Жолдауын 2016 жылға арналған жұмыстың, оның ішінде заң қабылдау жұмысының күн тәртібін әзірлеудің ауқымды бағдарламасы деуге болады. Қаржы секторын тұрақтандыру, бюджет саясатын оңтайландыру заңнамалық қамтамасыз етуді талап ететіні сөзсіз. Азаматтардың зейнетақы қорларын басқару тәртібін айқындау, Проблемалық несиелер қорының және басқа да қаржы институттарының тағдырын құқықтық деңгейде шешу міндеті тұр. Барлық тиімсіз салықтық жеңілдіктер қайта қаралып, алынып тасталады, қосымша құн салығы орнына сатудан түсетін салық енгізіледі. Активтерді заңдастыру шарттарын кеңейту мен жақсарту жұмыстарын заңдық тұрғыдан бекітіп, оның қатысушыларының кепілдіктерін қамтамасыз ету қажет. Бюджеттік шығындардың «жүктемесін азайту үшін» экономиканың басымдыққа ие секторларына жекеменшік инвестицияларды ынталандыру жөніндегі қосымша шаралар пысықталатын болады. Жекешелендіру және экономикалық бәсекелестікті ынталандыру саласында Азаматтық кодекс пен «Мемлекеттік мүлік туралы» заңның кейбір ережелерін қайта қарау көзделіп отыр. Депутаттар мен үкімет мүшелері монополияға қарсы қызмет туралы жеке заң бойынша да жұмыс атқаратын болады. Сондай-ақ, депутаттар әділдік пен атаулы қағидаларға негізделген жаңа әлеуметтік саясатты әзірлеуге белсене қатысады.
- Сіз атап өткендей, Қазақстанның 2015 жылғы дамуына әлемдегі саяси және экономикалық жағдайлар қатты әсер етті. Қазақстанның сыртқы саясатында бұл жылдың қалдырған ізі қандай?
- Президент Н.Назарбаевтың дәстүрлі белсенді халықаралық қызметі аясында екі маңызды оқиғаның мәні ерекше: 2015 жылдың 1 қаңтарынан бастап Еуразиялық экономикалық одақтың өз жұмысын бастауы және Қазақстанның Дүниежүзілік сауда ұйымына кіруі. Екі үрдіс те аса күрделі және Қазақстанның келешекте дамуында елеулі рөл атқарады. Анығы сол, дүниежүзілік экономика мен саудаға жүйелі түрде ынтымақтасу бағдары үшін басқа өміршең балама жоқ. Дегенмен, көп нәрсе әріптестерімізбен өтетін келіссөздерде Қазақстан ұстанымдарын қорғайтын мамандардың кәсібилігі мен табандылығына, отандық кәсіпкерлердің жаңашылдығы мен белсенділігіне байланысты болмақ. Қазақстан үшін жаһандық экономиканың мүмкіндіктері айқара ашыла түсуде, бұл қиындығымен қатар үлкен мүмкіндіктері бар «жаңа нақты ахуалдың» бір бөлігі.
Осы жылдың сыртқы саяси шараларына тоқталатын болсақ, Астанада маусым айында өткен Әлемдік және дәстүрлі діндер көшбасшыларының V Съезінің қорытындысын айту қажет, оның жұмысына жетекші діни өкілдермен қатар БҰҰ Бас хатшысы, Иордания королі, Финляндия Президенті және басқа да ықпалды халықаралық қайраткерлер қатысты. Астана форумы және онда қабылданған декларация әлемде терроризм мен эстремизм өршіп отырған кезде діни және саяси қайраткерлер диалогының аса өзектілігі мен қажеттілігін айқын көрсетті. Терроризмнің саяси да, діни де факторлары бар, бірақ бұл қауіпті құбылысқа қарсы күрес шашыраңқы түрде жүргізіліп отыр, бір жағынан қарулы әдістер қолданылса, екінші жағынан айшықты уағыздар айтылуда. Астанада өткен Съезд зорлық экстремизмге кешенді түрде төтеп беру үшін саясат пен дін өзара ықпалдасуға тиіс екендігін көрсетті. Бұл Қазақстан Президенті жүйелі түрде қолдап және дамытып отырған диалогтің жаңа үлгісі.
Назарларыңызды қазақстандық парламентшілердің бастамасымен қараша айында қабылданған «Халықаралық терроризмге қарсы күресте күш-жігерді біріктіру туралы» ТМД Парламентаралық Ассамблеясының мәлімдемесіне аударғым келеді, құжат мәселенің өзектілігін жариялап қана қоймай, бұл күрестегі парламенттің рөлін күшейтіп отыр. Бұл мәлімдеме әлем парламенттерін халықаралық терроризмге қарсы құқықтық ықпалды күшейтіп, осы күресте парламенттік дипломатияның әлеуетін пайдалануға шақырады. Аталған жолдауды дамыта түсу үшін біз 2016 жылдың ортасында Астанада Әлемдік және дәстүрлі діндер көшбасшылары съезі Хатшылығының кезекті отырысы алдында «Діндер терроризмге қарсы» тақырыбында әлемнің әр түрлі елдерінің парламентшілері мен діни қайраткерлерінің басын қосып, конференция өткізбекпіз.
- Осы жылы 7 желтоқсан күні БҰҰ Бас Ассамблеясы Қазақстан бастамасына орай ядролық қарудан еркін әлем құруға қатысты Жалпыға ортақ декларация қабылдады. БҰҰ-да жоғары лауазымды қызмет атқарған тәжірибеңізді, Қарусыздандыру жөніндегі Конференцияның төрағасы болғандығыңызды ескеретін болсақ, Сіз бұл құжатты қалай бағалайсыз?
- Декларацияның бекітілуі - Президент Н.Назарбаев бастап отырған қазақстандық дипломатияның үлкен жетістігі. БҰҰ бас органы қабылдаған Декларация мазмұнды және мәні аса зор құжат. Биылғы жылдың қыркүйек айында Президент БҰҰ мінбесінен айтқан жаһандық антиядролық қозғалыс құру үдерісі іс жүзінде басталып кетті деуге болады. Декларацияны 133 мемлекет қолдады, бірақ алда күрделі дипломатиялық жұмыс бар, сондықтан осы бағыттағы табанды еңбекті тоқтатпай, жалғастыруымыз қажет.
БҰҰ Бас Ассамблеясының Декларациясы Елбасының осы сала бойынша ғаламдық тұрғыдағы ой пікірлерін толық көрсетеді. Қазақстан үшін ядролық қаруға қарсы ғаламдық үдерісті шоғырландыру – жоғары миссия ғана емес, Семей полигонында ядролық сынақтардан құрбан болған мыңдаған адамдардың алдындағы адами борыш. Декларацияның мәні ядролық қауіпке қарсы ымырасыз күрес жүргізу болып табылады, сол себепті бұл құжат БҰҰ-ның бүкіл мүшелері, оның ішінде БҰҰ Қауіпсіздік Кеңесінің Тұрақты мүшелері түгелдей келісе салатын құжат емес. БҰҰ Бас Ассамблеясының 73-ші сессиясында Бас хатшы Декларацияны жүзеге асыру туралы баяндама дайындайды. Бұл жерде ядролық қарудың болашағы жайында маңызды әңгіме болмақ.
Ядролық клубтың кеңейе түсуі - бүкіл адамзатты тығырыққа тірейтін жол. Сонымен қатар, ресми танылған ядролық державалар және қырғынға ұшырататын қаруға ресми емес түрде ие мемлекеттер ретінде қалыптасқан халықаралық тәртіп ядролық қарудың таралу қаупін туғызуда, тиісінше, ғаламдық қауіпсіздікке қауіп төнуде деген сөз. Сол себепті, қаншалықты утопиялық болып көрінгенмен, алдымызда тұрған бірден-бір жол – бұл ядролық қарусыз әлемге қол жеткізу.
Тарихтың әр түрлі кезеңдерінде құлдық, колониалдық, нәсілдік кемсітушілік, әйелдер құқығының тапталуы, ал бүгінде атмосфераға СО² қалдықтарының тасталуы сияқты жағдайлар қалай айыпталып келсе, ядролық қаруға ие болғандар солай айыпталуы тиіс. Алда ұзақ күрес күтіп тұр, бірақ бұл игі іс, өйткені ол ғаламдық қауіпсіздікті күшейтуге бағытталған жұмыс. Әрине, мұнда азаматтық қоғам, парламентшілер, саяси көшбасшылар басты рөл атқаруға тиіс.
Сөзімді қорыта келе, бұл жыл бүкіл әлемдік қоғамдастық үшін күрделі жыл болғанын айтқым келеді. Көптеген қатынастарда экономика жетекші державалардың сыртқы саясатына тәуелді құбылысқа айналып, халықаралық жағдайдың шиеленісуі тікелей экономикалық ахуалға әсер етуде. Ұлттардың дүниежүзілік қоғамдастығының ажырамас бөлігі ретіндегі Қазақстан бұл жағымсыз үдерісті толығымен сезініп отыр, мұның өзі елді дағдарыстан шығаруда бізге үлкен жауапкершілік жүктеуде, дегенмен, осы күрделі жұмыс ойдағыдай аяқталады деген сенім бар.
- Сұхбатыңыз үшін рахмет!
Желтоқсан, 2015
© 2024 "Интерфакс-Қазақстан" агенттігі
Пайдаланғанда сілтеме жасау міндетті
Айдарлар мұрағаты
