«СОЮЗ ТМА-18М» КЕМЕСІНІҢ ЭКИПАЖЫ:
ӘРБІР ҰШЫРЫЛЫМ БІЗГЕ БЕЛГІЛІ БІР ЖАУАПКЕРШІЛІК ЖҮКТЕЙДІ
2-қыркүйекте Байқоңырдан «Союз-ФГ» зымыраны ғарышкерлер мінген «Союз ТМА-18М» кемесімен бірге ғарышқа жол тартпақ. ХҒС-на бұл жолы қазақстандық ғарышкер Айдын Айымбетов пен ресейлік Сергей Волков, сондай-ақ ЕҒА астронавты Андреас Могенсен аттанады. Ғарышкерлер осы айтулы оқиға алдында «Интерфакс-Қазақстан» агенттігіне сұқбат беріп, ұшуға дайындық барысы, өздерінің ғарыштық миссиялары жайлы әңгімелеп берді.
Айдын Айымбетов:
Менің костюміме Қазақстан республикасының жалауы мен елтаңбасы, «ҚазҒарыш» агенттігінің таңбасы, Астанада өтетін «ЭКСПО-2017» көрмесінің жалауы, ұшырылым мен дайындықтан өткен орталықтың эмблемасы басылып, аты-жөнім жазылған.
Роскосмос пен Қазғарыш өзара келіссөздерді, соның ішінде басқарылатын ұшырылымдар жайлы келіссөздерді ешқашан үзген емес. Негізі мен 2017 жылы ұшуым керек болатын. Алайда, бағдарламаны екі жыл бұрын іске асыруға мүмкіндік туып отыр. Біз бұған өте қуаныштымыз. 2017 жылы ғарышқа тағы да сапарлап қайтудың реті түседі деп үміттенемін.
Ғарышқа ұшатынымды естіген кезде қатты қуандым, иығымнан ауыр жүк түскендей болды. Әлі есімде, әскерде жүргенде үйден хат келгенде «биле, билемесең бермеймін» деп жігіттер хатты ала қашатын. Осы жолы да қуаныштан билеп кетуге дайын едім. Дегенмен мұның маған жүктелген үлкен жауапкершілік, ауыр жүк екенін, алда орасан зор әрі күрделі жұмыс күтіп тұрғанын жақсы түсінемін.
Ресейліктер мен американдықтар ХҒС бортында жылдар бойы тұрақты жұмыс істеп келеді. Еуропалықтар мен жапондықтар да станцияға көп ұшады. Қазақстанның өкілі тек биыл ғана ұшырылып отыр. Соңғы рет Талғат Мұсабаев станцияға 2001 жылы ұшқан болатын. Содан бері бақандай 14 жыл өтіпті. Бұл әрине, аз уақыт емес. Осы уақытты біз барынша пайдалануға тырыстық. Қазақстанның ғарыштық ғылыми бағдарламасын дамытып, жаңа сынақтар жасауға қызу дайындық жүргізілді. Қазақстандық бағдарлама ғылымдағы соңғы жетістіктерді ескере отырып әзірленді деп нық сеніммен айта аламын. Сондықтан орбитада мені үлкен жұмыс күтіп тұр.
Қазақтың Тағамтану академиясы да алуан түрлі тағамдар дайындап берді. Маған әсіресе, дәмі тіл үйіретін харчо қатты ұнады. Құрамында жылқы еті, сиыр еті бар тағам түрлі дәрумендермен байытылған. Оны ішкеннен кейін күшіңе күш қосылғаны айқын сезіледі.
Ұлттық тағамдардан құралған «Дастарқан-6» кешеніне ірімшік, қайнатылған ірімшік пен құрт енгізілген. Еуропаша айтсақ, құрт – тұз қосып кептірілген ірімшік. Биенің немесе ешкінің сүті мен дәрумендер қосылған ірімшік көпке дейін бұзылмайды.
Маған жүктеліп отырған міндеттердің қатарында – жер бетін, әсіресе, Каспий қайраңындағы мұнай кеніштері орналасқан аудандарды мониторингтен өткізу жобасы бар. Жер қыртысының қазіргі жай-күйіне қарап климаттың өзгеру деңгейін анықтауға болады. Сонымен қатар, құбыр желілері мен газ құбырларын мониторинг жасау қажет. Психофизикалық ахуалды, яғни, түрлі елдерден келген ғарышкерлердің ғарыштық қызмет сатысындағы психологиялық жағдайын анықтайтын сынақтарға көп көңіл бөлінген. Медициналық эксперименттердің арасында ғарыштағы сәулелердің ғарышкерлер ағзасына тигізетін ионикалық әсерін зерттеу сынды сынақты ерекше атап өткім келеді.
Маған балаларым: «Әке, аман-есен барып кел!» деген тілек айтты. Мені шығарып салуға отбасындағы жақындарымның бәрі: анам, аға-інілерім, апа-қарындастарым мен көптеген туыстарым келеді. Мен бұған өте қуаныштымын.
Анам Алматыда тұрады. Қазақтың ежелгі дәстүрі бойынша ол оңтүстік астанадағы кіші баласының қолында, немерелерін бағып отыр.
Біз ең алғашқы бағымызды Талдықорғанда егіп едік. Қазір Астанада тұрамын. Ол жақта да үш түп алма ағашын отырғыздым. Астананың ауа-райына қарай алманың салқын климатқа бейімделген, мейлінше мол жеміс беретін сұрпын әкеліп ектім.
Сергей Волков:
Мұндайда қобалжымау мүмкін емес сияқты. Себебі кез-келген ұшырылым – белгілі бір жауапкершілік жүктейді және ол ауқымды да жан-жақты бағдарламадан тұрады. Үлкен әрі маңызды істі бастар алдында жұмысқа кірісіп кетпейінше толқып, уайымдайтының рас. Кейде ойланып қаласың, алдағы іс-әрекетіңді ойша құрастырасың. Менің жанымдағы серіктерімнің екеуі де ғарышқа тұңғыш рет ұшқалы отыр. Олармен сөзсіз байланыста боламын. Алғаш рет ұшқанда ондай қиындықтарды мен де бастан кештім. Ол кезде Олег екеуміздің экспедициямыздың мерзімі өте ұзақ болды. Жан-жақты, жұмыс кестесі тығыз экспедицияны ғарыштағы салмақсыздық та едәуір қиындатады.
Біздегі дайындық жүйесі тіпті ғарышқа ұшпаған адамның да алда не күтіп тұрғанын айқын сезінуіне мүмкіндік береді. Арнайы дайындықтан өткен адам үшін бір қиыны – ұзақ уақытқа созылатын салмақсыздық факторы. Мен мұндай жағдайды бастан кешіп көрдім. Мүлдем ұшып көрмеген үш ғарышкер бірге ұштық. Бірақ қиындыққа көндіге білдік. Ғарыш кемесінің жаттықтырушы қондырғыдан айырмасы жоқ. Тек шынымен де ғарышқа ұшатыныңды сезінгенде бойыңды үрей билейді. Себебі ғарышта қателіктің құны жоғары болмақ. Жалпы, Андреас пен Айдынның кәсіби шеберлігіне күмән келтірмеймін. Біз бір экипаждың мүшесіміз, тиісті жаттығулардан бірге өттік, емтихандарды жақсы тапсырдық. Экипажымыз бірлесіп ұшуға дайын деп ойлаймын.
Бір жағынан ғарышты сағынасың. Сол жаққа кеткің келіп тұрады. Екінші жағынан, бірнеше күнге не бір аптаға емес, жарты жылға кетіп бара жатқаныңды ойлайсың. Жерде отбасың қалып барады, жаңа оқу жылы басталады дегендей... Енді оны ғарыштан бақылап отырамын (күледі).
Мен ғарышқа бір жылға аттанып, қазір ХҒС-да жұмыс істеп жатқан Михаил Корниенконың дублері болдым. Бір жылдық бағдарламаға негізгі міндеттерге қоса, медициналық зерттеулер де енгізілген. Менің міндетім Михаил Корниенко мен Скотт Келлиге көмектесу болатын. Сертификат алдым, қондырғылармен қалай жұмыс істеу керегін білемін. Қазір Геннадий Падалканың атқарып жатқан жұмысы осы жолы маған жүктелмек.
Бір жылға ғарышқа аттану оңай тірлік емес. Ол жауапкершілігі мол әрі ерлікті талап етеді. Уақыт зымырап өтіп жатқан Жер бетіндегі адамдар үшін бір жыл өте көп. Апта кеше ғана басталғандай еді, демде жұмаға да жетіп қалыппыз деп жатамыз ғой. Біз осы өлшеммен өмір сүреміз (…). Ғарышта бәрі басқаша: сырқаттанып қалмайтыныңа, төтенше жағдайға түспейтініңе сенімді болуың керек. Меніңше, ғарышкерлердің бәрі де іштей уайымдайды. Өзіңе сенім артқан, осы сапарға сенімен бірге дайындалған адамдардың сенімін ақтау, оларды ұятқа қалдырмау жағын көп ойлайсың.
Байқоңырда да үнемі жоспарлы жұмыс жүріп жатады. Мамандар біздің дублерларымызды дайындау кестесін жасайды. Күрделі мәселені осылайша кешенді түрде шешпесе болмайды. Сонда ғана біздің бір жылға белгілеген сапарымыз табысты болмақ. Станцияда тіршілік қайнап жатыр: әр үш ай сайын экипаж келіп қонады, оның жартысы ауыстырылады. Үш айдан кейін тағы ауысады.
Біз бір-бірімізді жақсы білеміз. Дайындығымыз да жаман емес. қандай да бір қиындық туындайды деп ойламаймын.
Андреас Могенсен:
Мен ХҒС өте көп эксперименттер жасауым керек. Олардың ішінде ғылыми сынақтар да, технологиялық сипаттағы эксперименттер де бар. Біраз уақытым пиарға арналады. Ғылыми сынақтардың ішінен адамның бұлшық ет жүйесін зерттеуге арналған экспериментті ерекше атап өтер едім. Осы эксперимент үшін «Скинсьют» деп аталатын арнайы технологиялық костюм тігілді. Ол адамның денесін қысып, сол арқылы жердегі қысымды тудыруға мүмкіндік береді.
Сондай-ақ, мен ХҒС-нан дат студенттері жасаған бірнеше шағын жер серігін ұшырамын. Аэроғарыш инженері ретінде осы салада жұмыс істеп жатқан студенттерге қолғабыс етіп отырғаныма қуаныштымын және бұл олардың болашақ кәсібін таңдауына титтей де болса көмегін тигізеді деп үміттенемін.
Жалпы, мен ғарышқа Даниядан аттанып отырған тұңғыш адаммын. Сондықтан бұқаралық ақпарат құралдары бұл оқиғаға ерекше қызығушылық танытып отыр. Ұшырылым барысында мен жермен үнемі пиар-байланыс орнатып, станцияның жұмысы жайлы, онда атқарылып жатқан істер жайлы көрсетіп, хабарлап отыруға тиіспін. Бұл сапар – жастар мен балаларға космонавтиканың қажеттігін, қызықты ғылым екенін дәлелдеуге мүмкіндік бермек. Бұл жастарды инженерлік мамандыққа көптеп тартуға көмектеседі деп сенемін.
Бұл сапарда таңдаудың дәл маған түскеніне, ХҒС-на аттанып, Данияның ұлттық ғарыштық бағдарламасын іске асыруға мүмкіндік алғаныма қуаныштымын.
Халықаралық ғарыш станциясының ұшырылғанына 20 жыл болды. Оның 15 жылында станцияда еуропалықтар жұмыс істеп жатыр. Осы уақыт аралығында АҚШ-та, Ресей мен Еуропада ғарышкерлер даярлау мектептері дамып, кәсіби мамандар дайындайтын болды. Мәдениет жағынан болмаса жалпы, даярлау жүйесінде айтарлықтай айырмашылық жоқ. Басқарылатын ұшырылымдар саласында 50 жылдық тәжірибесі бар АҚШ та, Ресей де ғарышкерлерді даярлау жүйесін барынша жетілдірген және оларды дайындайтын мамандардың кәсіби біліктілігіне күмән келтіруге болмайды.
Екеуінің арасындағы айырмашылықтың бірі мынада: АҚШ ғарыштағы салмақсыздыққа дайындалу мүмкін емес, сондықтан оның қажеті жоқ деп есептейді. Ал, Ресей керісінше, дайындықтың осы жағына ерекше мән береді. Ол үшін ортоүстел мен айналып тұратын креслоны пайдаланады. Осы құралдардың көмегімен ғарышқа ұшатын адамдардың бойын салмақсыздыққа үйретеді. Басқа айырмашылық жоқ деуге болады.
Маған Ресей өте ұнады. 2009 жылы ғарышқа ұшатындардың ішінде менің кандидатурам бекітіліп, 2010 жылы Жұлдызды қалашыққа тұңғыш рет атбасын тіредім.
Бұл қалашық маған қатты ұнады. Мұнда болған күндерді мәңгі ұмытпаймын. Жұмыстан бос уақытта жақсылап тынығуға болады. Айналаң толған ағаш, ну орман, таза ауа. Жұлдызды қалашықтың қысын да көрдім. Орман ішінде серуендеп, күнге шағылысып жалт-жұлт еткен аппақ қарына аунадым. Өте тыныш, жайлы, жаныңа ләззат сыйлайтын жер. Мәскеуде де болдық. Алып мегаполис те бірден өзіне баурап алды.
Бізді шығарып салуға Даниядан көптеген шенеуніктер мен мемлекеттік қайраткерлер келеді. Отбасым, бір кезде жұмыс істеген Техастағы достарым да мені ғарыштық сапарға шығарып салмақшы. Ғылыми диссертацияма жетекшілік еткен ұстазым да келеді.
Сапардан оралғаннан кейін оңалту шараларынан өтіп, ХҒС бортында жасаған эксперименттерімнің нәтижесін зерттеуге атсалысамын деп ойлаймын. Сол сынақтардың нәтижелеріне қарап қай саланы дамыту қажеттігін нақтылап аламыз. Одан кейін ғарышқа тағы да ұшсам деген арманым бар. Бұл жағы әрине, уақыт еншісінде.
Қыркүйек, 2015
© 2024 "Интерфакс-Қазақстан" агенттігі
Пайдаланғанда сілтеме жасау міндетті
Айдарлар мұрағаты
