Қазақстан премьер-министрінің бірінші орынбасары Бақытжан САҒЫНТАЕВ:
ЕЭО құрудағы күрт "серпілістер" мемлекеттердің тұрақты дамуына ықпал етпейді

Қазақстан, Ресей және Беларусия арасындағы Еуразиялық экономикалық одақ туралы келісімшартқа қол қоюға санаулы күн қалды. Бұл құжатқа қол қою дайындығы қандай деңгейде және еуразиялық интеграцияның негізі бағыттары туралы "Интерфакс-Қазақстанға" Қазақстан премьер-министрінің бірінші орынбасары Бақытжан САҒЫНТАЕВ айтып берді.

Еуразиялық экономикалық одақ туралы келісімшарт жобасының әзірлемесі қандай дәрежеге жетті? Келісімшарттың институционалды бөлігінде бірлестіктің тұжырымдамасы қандай, бұл экономикалық одақ па, әлде оның одан да ауқымды бірлестікке айналуы ықтимал ма?

- Еуразиялық экономикалық одақ туралы келісімшарттың әзірленуі аяқталып қалды. Астанада 2014 жылы 29-мамыр күні оған қол қою көзделген.

Одақ туралы келісімшарт жобасының институционалды бөлігінде "ЕЭО құрылуы. Құқықтық субъектілік" делінген 1-ші бабында Одақтың нақты айқындамасы мазмұндалған, яғни ол "аймақтық экономикалық интеграцияның халықаралық ұйымы" болып табылады.

Келіссөздер процесі кезінде біз интеграциялық бірлестікті саясаттандыруға және оның аясында ұлттық құзыреттілік пен мемлекеттік егеменділікке қатысты мәселелерді талқылауға жол бермеу қажеттілігі позициясын ұстандық.

Біздің Ресей және Беларусиядағы әріптестеріміз келіссөздердің бастапқы кезеңінде келісімшарт жобасына парламентаралық ассамблея, сыртқы саясатты келісіп жүргізу, экономикалық емес салаларда, яғни денсаулық сақтау, білім беру, ғылым, мәдениет, азаматтық, қылмыстық және әкімшілік істер, мемлекеттік шекарадан өту, заңсыз көші- қонға қарсы ықпал етуде құқықтық көмек көрсету мәселелері бойынша тараптар ынтымақтастығы нормаларын енгізу мәселесін көтерген болатын. Жоғарыда аталған бүкіл мәселелер біздің талабымыз бойынша келісімшарттан алынып тасталды, өйткені олар ТМД мен ҰҚКҰ шеңберіндегі көпжақты келісімшарттар мен Ресей, Беларусия, Қазақстан арасындағы екі жақты келісімдер аясында реттеліп қойған.

Бұл орайда біз Қазақстан президенті алдымызға қойған міндеттерге сүйендік. "Интеграциялық бірлестікте саяси егеменділік мызғымайды, бұл аксиома. Экономикалық интеграция ұлттық мемлекеттілікті нығайтуға, экономиканы дамыту арқылы оны анағұрлым тұрақтандыруға мүмкіндік бермек" (Мәскеуде 2013 жылы 24-желтоқсанда Жоғары Еуразиялық экономикалық кеңесте сөйлеген сөзін). Оның үстіне сіздер білесіздер, бұл мәселе бойынша Нұрсұлтан Әбішұлы 2013 жылы 25-сәуірде Еуразиялық медиа-форумда бұдан да қатаңдау айтқан. Келтіріп өтейін: "Егер де қандай да болмасын бір бірлестіктер еліміздің тәуелсіздігіне, Ата заңымызға қысымшылық жасайтын болса, біз ол ұйымды бірден тастап, құрамынан шығып кетеміз".

- Украинадағы оқиғалар және Батыс тарапынан РФ-ға қатысты мүмкінді экономикалық санкциялар еуразиялық интеграциялық  процестердің барысына қалай әсер етеді деп санайсыз? Соңғы кезде Украинада орын алған оқиғалар, әсіресе Қырым жағдайы Қазақстанда болашақ интеграциялық бірлестікке риза еместер санын күрт арттырды ғой.

- Сыртқы саясат мәселелері мемлекеттердің ұлттық құзыреттілігіне жатады және Одақ форматына берілмейді.

Келісімшартта "Осы келісімшарттың басқа халықаралық келісімшарттармен қатынасы" делінген 114 бап бар, оның негізгі мәні мынадай: бізге үшінші мемлекеттермен, олардың интеграциялық бірлестіктерімен және халықаралық ұйымдарымен арада халықаралық келісімшарттар жасауға ешқандай тыйым салынбайды.

Бұл біздің көп векторлы сыртқы саясатымыздың қағидасы және президент Н.Назарбаевтың бұл бағытта Қазақстан ұстанымын айқын белгілегендігі кездейсоқ емес: "Егеменді мемлекеттер ретінде біз өз ара мүдделерімізге қысым жасамай әр түрлі елдермен, халықаралық ұйымдармен белсенді ынтымақтасудамыз.Одақ бұл бағытта бізге кедергі жасамауға тиіс".

Тұтас алғанда, Ресейге тәуелділік теориясын жоққа шығаратындай көптеген аргумент келтіруге болады. Біріншіден, еуразиялық интеграция –ең алдымен экономикалық бірлестік, оның мақсаты-саяси егеменділікке зардап келтірместен тауарлардың өткізілуіне, инвестицияға, еңбек ресурстарына, кәсіпкерлік белсенділікті арттыруға кедергі жасайтын бөгеттерді алып тастау.

Екіншіден, бұқаралық ақпарат құралдары саласы ұлттық қауіпсіздік тұрғысынан алып қарағанда сезімтал мәселеге жатады және экономикалық интеграцияның пәні болып табылмайды, қандай түрінде болмасын, құрылып отырған Одаққа берілмейді. Бұл Қазақстан ұстанымы болған, түптеп келгенде, оны біздің әріптестеріміз қабылдады, сол себепті ақпараттық тәуелділікті де жоққа шығарамыз.

Үшіншіден, жоғары технологиялық салалардың интеграциясы үшін жақсы алғышарттар туындауда, ең алдымен бұл телекоммуникацияға қатысты болып отыр, мұнда қосылу процесі белсенді жүргізілетін болар.Өздеріңіз білесіздер, ақпараттық технологиялар саласы өте жылдам дамып отыр. Бірлескен жобаларды құруда дүниежүзілік брендтердің тәжірибесін қолдана отырып, оны пайдалану керек.

Агроөнеркәсіптік кешеннің де азық-түлік қорын құрудағы және Еуропа, Парсы шығанағы елдеріне, Оңтүстік-Шығыс Азияға, Қытайға тамақ өнімдерін экспорттаудағы әлуеті орасан зор. Мүмкін, бидай, майлы дақыл өндірушілерді біріктіретін болармыз. Құрылып отырған Еуразиялық экономикалық одақта майлы дақылдарды өсіруші және қайта өңдеуші тұтас бір кластердің жасақталуы ықтимал.

Машина құрылысында да ресейлік және қазақстандық металлургия өнімдерін пайдаланудың келешегі зор. Мұнда өнеркәсіптік кәсіпорындардың өндірістік кооперациясы үшін көптеген мүмкіндіктер ашылмақ.

Осының бәрі Қазақстанға интеграциялық бірлестіктіктегі әріптестерімен қатар дүниежүзілік рынокта бәсекеге қабілетті жоғары технологиялық тауарлар өндірушісі болуға көмек бермек.

Экономикалық санкциялар мәселесіне келер болсақ, осы кезге дейін дәл қандай санкциялардың қолданатындығы белгіссіз. Бұл мәселе бойынша әзірге санкция енгізгелі отырған елдердің өзінде айқындылықтың жоқ екендігін түсініп отырмыз.

Ал бірқатар елдердің тарапынан Ресей Федерациясына қатысты қандай да бір шаралар енгізілген жағдайда олар біздің елге тікелей әсер етпейді, өйткені олар ең алдымен Ресейге бағытталатын санкциялар болмақ. Әрине, біз оқиғалардың ықтималды сценарийлерін талдап отырмыз.

- ЕЭО басқару органдары қайда орналаспақ? Басқару жүйесі қалай құрылады? Басқару органдарында елдер үшін квоталар бола ма?

- Бүгінде Еуразиялық экономикалық комиссия Мәскеуде орныққан, ЕЭО Сотының қайда орналасатындығы 29-мамыр күні Еуразиялық экономикалық одақ туралы келісімшартқа қол қойған кезде белгілі болмақ.

Сонымен қатар, әзірге Еуразиялық экономикалық одаққа мүше мемлекеттердің қаржылық рыногын реттеу жөніндегі ұлт үстілік органды құру мәселесі де әлі шешімін таппаған мәселе. ЕурАзЭҚ Мемлекетаралық кеңесінің мемлекет басшылары деңгейіндегі 2010 жылғы 9-желтоқсандағы шешіміне орай бұл ұлт үстілік орган Қазақстан Республикасында орналасады, деп белгіленген болатын.

Комиссия туралы айтар болсақ, ол екі деңгейден тұрады – комиссия Кеңесі және Төралқасы. Комиссия кеңесін премьер-министрлердің орынбасарлары құрамақ. Ал Төралқа құрамына "үштік" мемлекеттердің әрқайсысынан үш өкілден енеді.

Одақ Соты да солай, оған әр мемлекеттен екі судьядан тағайындалады.

Одақтың Комиссия және Сотының бөлімшелеріне келер болсақ, келісімшартта көзделгендей, директорлар мен директорлардың орынбасарлары қызметтерін тараптардың өкілдері тепе-теңдік қағидасын сақтай отырып атқаратын болады. Қалған қызметкерлер тараптардың осы органдарды қаржыландырудағы үлестік қатысына орай пропорционалды түрде іріктеліп, тағайындалатын болады.

- Одақ сотының жұмысы қалай құрылмақ? Бұл арбитражды сот бола ма?

- Еуразиялық экономикалық одақ шеңберінде халықаралық әділ сот жүргізу үшін тұрақты түрде жұмыс істейтін сот органы –Одақ соты құрылмақ. Ол Одаққа мүше-мемлекеттер жолдайтын судьялардың тең санынан құрылады.

Соттың, судьялардың және қызметкерлердің құқықтық мәртебесі Еуразиялық экономикалық одақ туралы келісімшарттың қосымшасында айқындалады. Бұл органның үш мемлекеттің қайсысының аумағында орналасатындығы туралы мәселе шешілуде.

Сот Одаққа мүше- мемлекеттер мен Одақ органдарының ЕЭО туралы келісімшарт пен басқа да халықаралық келісімшарттардың, Одақ органдары шешімдерінің біркелкі қолдануын қамтамасыз етуге бағытталған.

 Бұл Сот мүліктік сипаттағы істерді қарамайды, келтірілген залал үшін ақы төлетуді міндеттемейді. Ол тек халықаралық келісімшарт ережесінің бұзылғандығы немесе Еуразиялық экономикалық комиссия шешімдерінің халықаралық келісімшарттарға қайшы екендігі туралы фактіні ғана белгілейтін болады.

Мәселен, бәсекелестік, арнайы қорғаушы, демпинке қарсы және өтемақылық шаралар, өнеркәсіптік субсидиялардың қолданылуы сияқты нақты келіспеушіліктерді қарау үшін белгілі бір дәрежеде білім керек.

Мұндай келіспеушіліктерді сапалы қарау үшін Одақ Сотының судьясы мүше- мемлекеттер ұсынатын тәуелсіз сарапшыларды тартатын болады, оның ішінде үшінші елдердің азаматтары болмақ.

Олардың сәйкесті экономика саласындағы тәжірибесі мен кәсібилігі ескерілетін болады. Бұл сарапшылар мемлекеттік органдардың немесе ұлттық компаниялардың өкілдері болмауға тиіс. Бұл -тәуелсіз мамандар. Олар ғалымдар экономистер, практиктер, халықаралық сарапшылар,  арбитрлар, төрелік соттар.

- Еуразиялық экономикалық одаққа қатысушылар арасында өз ара саудада айыру мен шектеулерді  жоюға мүмкіндік  болып отыр ма? Қандай схемамен, қандай тауарлар бойынша келісімге қол жеткізілді?

- Өз ара саудада айыру мен шектеулерді жою жөніндегі жұмыс жалғасып отыр. Мәселен, ЕЭО туралы келісімшарт күшіне енген кезде немесе өтпелі кезеңдер аяқталған соң алынуға немесе жойылуға жататын Тізбе жобасы әзірленген. Бұл тізбені қазір тараптар қарап, қызу талқылап жатыр.

Айыру мен кедергілерді жою жөніндегі жұмыс ЕЭО келісімшартының жобасын дайындаумен қатар жүргізіліп отыр, онда да оларды сақтау немесе жою жөніндегі нормалар көзделген.

Бұл жұмыс шеңберінде әріптес елдердегі кедергілерге қатысты қазақстандық бизнестің мүдделері ескерілген.

Бұл жұмысқа Қазақстан Ұлттық кәсіпкерлері палатасы өкілдерінің белсенді атсалысқандығын атап өткім келеді.

- Сіздің әріптесіңіз – РФ бірінші вице-премьері Игорь Шувалов Ресей, Белорусия және Қазақстан одақ құру аясында аса сезімтал тауарлар бойынша еркін сауда жөніндегі келісімге әзірге қол жеткізе қоймас, деп мәлімдеген болатын. Бұл ең алдымен мұнай, газ, мұнай өнімдері, дәрі-дәрмектер, медицина заттары, алкоголь, темекі өнімдері. Сіздің ойыңызша тараптардың бұл мәселе бойынша келісуі аса қиын ба? Оның шешімі мамырдан соң, одақ құру туралы келісімшартқа қол қойылған соң ғана табылады ма? Оның акциздерге, тұтас алғанда тауарлардың аталған түрлеріне салынатын салыққа қандай ықпалы болмақ?

- Мен жоғарыда атап өткенімдей, айыру жөніндегі жұмыстар жүргізіліп отыр. Алайда Кеден одағына қатысушы елдердің бүкіл шектеулерді біруақытта алып тастауға ниеттері жоқ. Оларды жою мерзімдері, өтпелі кезеңдер жағы қосымша келісілетін болады.

Сіздер түсініп отырғандай, күрт "серпілістер" мемлекеттердің тұрақты дамуына ықпал етпейді.

Аталған тауарлар бойынша біздің үш елдің өз ара тиімді шешімге келгендігін атап өткім келеді.

Мәселен, бүгінде Қазақстан, Беларусь және Ресей мұнай бен газдың жалпы рыногын құруға келісті, оның шеңберінде өз ара саудада экспорттық кеден баж алымы қолданылмайды.

Дәрі-дәрмектердің жалпы рыногы 2016 жылдан бастап жұмыс істемек, сәйкесті келісім 2015 жылдың 1-қаңтарынан кешіктірілмей әзірленуге және оған қол қойылуға тиіс. Қазақстан ұсынысы бойынша ондай рынокты фармацевтикалық практика стандарттары (GMP) негізінде құру қажеттілігі көзделген.

Алкоголь өнімдерін өз ара сатуда әкімшілік кедергілерді алып тастау үшін реттеу шараларын бірегейлендіру мақсатында КО мен ЕЭК мүше елдердің аумақтарында алкоголь рыногына қатысушылардың қызметін реттеуші Келісімнің жобасы әзірленген.Бұл келісімнің жобасын Қазақстан Республикасы бастап берген, онда КО кеден аумағында өз ара саудада кедергілерді алып тастау және этил спирті мен алкоголь өнімдері айналымының бірыңғай ережелерін белгілеу нормалары көзделген. Сонымен қатар келісім жобасында этил спирті мен алкоголь өнімдерінің өндірісі мен айналымы саласындағы бірыңғай міндетті талаптар, мемлекеттік реттеу шаралары, этил спирті мен алкоголь өнімдерінің өндірісі мен айналымын қадағалау және бақылау нормалары және алкоголь өнімдерін есепке алу маркілерімен маркілеу нормалары белгіленген.

- Банк секторын реттеу, дәлдеп айтсақ, бірыңғай банк регуляторын құру мәселесі де  сезімтал мәселенің бірі болып отыр. Аталмыш елдердің қаржылық органдары "нақты бір шектеулері бар рынок 2025 жылға дейін жұмыс істейді", деп келісіп жатқан көрінеді, демек он жыл бойы заңнаманы үйлестіру мен реттеуді үйлестірудің күрделі кезеңі болмақ. Әңгіме қандай айырулар туралы болып отыр? Олар осы мерзім ішінде бірте-бірте, әлде бірден жойылады ма? Ұлт үстілік қаржылық және банктік регулятор да 2025 жылы ма, әлде одан ерте құрылады ма?

- Талқылау барысында Қазақстан, Беларусь және Ресей 2025 жылға қарай мүше-мемлекеттердің қаржылық рынок саласындағы заңдарын үйлестіруге келісті.

Бағыттар, талаптар және үйлестіру шарттары, оның ішінде регуляторлық талаптар ЕЭО туралы келісімшартта және ЕЭК қатысушы елдердің қаржылық рыноктарында қызмет жүргізу талаптары туралы Келісімде белгіленген, оған қатысты жұмыс жүргізіліп отыр.

Бастапқы кезеңде (2015-2020 жылдар) әзірленген және бекітілген талаптар ұсыныс сипатында болмақ. 2020 жылдан соң аталған талаптарды Еуразиялық экономикалық одаққа қатысушы елдердің қадағалаушы органдары сақтауға міндетті болады.

Тек қаржылық рынок саласындағы заңдарды үйлестіру аяқталған соң ғана (2025 жылы) мүше-мемлекеттер қаржылық рынокты реттеу жөніндегі ұлт үстілік органның өкілеттігі мен қызметі туралы шешім қабылдайды.

Атап өтсек, ұлт үстілік органға қадағалаушы функцияларды беру көзделмеген.

- Үш елдің сарапшылары Еуразиялық экономикалық одақ жұмысын бастаған соң қосымша қанша инвестиция құйылады деп бағалап отыр?

- Сіздер білесіздер, Қазақстанның еуразиялық  интеграцияға қатысуының басты мақсаттарының бірі өткізу рыногын кеңейту, инвестиция тарту, оның ішінде экономиканың қайта өңдеуші секторларына инвестиция тарту болып табылады.

Қазақстанның өңдеуші өнеркәсібіне құйылып отырған тікелей шетелдік инвестициялардың өсімі жарқын мысал бола алады. Мәселен, Кеден одағы құрылғалы бері оның көлемі 88%  артты, 2009 жылғы 1,8 млрд доллардан 2012 жылы 3,4 млрд долларға жетті. Оның ішінде аталған мерзім ішінде тікелей шетелдік инвестициялардың жалпы көлемі 34% артты, 21,4 млрд доллардан 28,3 млрд долларға дейін.

Еуразиялық экономикалық одақтың құрылуы арқылы біз позитивті үдерістің тереңдей түсетіндігін көріп отырмыз.

- Бірнеше ел Кеден одағына қызығушылық танытып отыр. Оның ішінде КО мүше болудан бірінші үміткерлер Қырғызстан мен Армения. Жақын арада бұл елдер КО қатысты қатынастарын ресімдеп алатын болса, кейін олардың ЕЭК пен Еуразиялық одаққа интеграциясы қалай жүзеге асырылмақ? Бұл елдердің одаққа қатусынан қандай да бір қиындық бар ма?

- Ең алдымен әңгіме бұл мемлекеттердің ұстанымы жайында. Қырғызстан Кеден одағына енуге өтініш берсе, Армения Кеден одағына да, Бірыңғай экономикалық кеңістікке де қосылуға ниет етіп отыр.

Армениядан басталық. Армения ресми өтінішті былтыр берген. Қазақстан, Беларусия және Ресей елдері Еуразиялық экономикалық комиссияның қатысуымен бір жағынан және Ереван екінші жағынан бірлесіп өткен жылдың соңында сәйкесті "жол картасын" әзірледі.

Онда армян жағы орындауға тиіс бүкіл нақты шаралар көрсетілген, орындау мерзімдері де белгіленген. Бүгінгі күнде Армения қажетті шаралардың басым бөлігін орындап шықты, деп айтуға болады.

Біз Қырғызстанның да Кеден одағына қосылуын қолдаймыз. Қазіргі уақытта тұтас алғанда сәйкесті "жол картасы" келісілген, Еуразиялық экономикалық комиссияның Кеңесі мен Төралақасында қаралу және келісу процедураларын жүргізу керек. Тұтас алғанда, біз қырғыз жағының жұмысты белсенді жүргізіп отырғандығын жақсы қабылдаймыз.

Қосылушы әр ел қажетті шараларды орындауға тиіс, оның ішінде шекара қауіпсіздігі, ішкі заңдарға белгілі бір өзгерістер енгізу, өнімдердің қауіпсіздігін қамтамасыз ететін органдар мен ұйымдардың жоғары деңгейде жарақтандырылуын қамтамасыз ету шаралары бар.

Мұндай шараларды сәйкесті елдер "жол карталары" аясында орындауға тиіс. Бұл жаңа мүше -елдердің қосылуынан туындауы ықтимал кез-келген қиындықты жоққа шығарады.

 

 - Сұхбатыңыз үшін рахмет!

Мамыр, 2014
© 2024 "Интерфакс-Қазақстан" агенттігі
Пайдаланғанда сілтеме жасау міндетті

Айдарлар мұрағаты