Үкімет басшысының орынбасары Қайрат КЕЛІМБЕТОВ:
МЕМЛЕКЕТ ЖҮЙЕ ҚҰРУШЫ ЗЕЙНЕТАҚЫ ҚОРЛАРЫНЫҢ АКЦИЯЛАРЫН САТЫП АЛУ АРҚЫЛЫ БАНК КАПИТАЛЫНАН ШЫҒУ МӘСЕЛЕСІН ШЕШЕДІ

Қазақстанның қаржы секторы күрделі өзгерістерге қадам аттағалы тұр: мемлекеттің ірі банктер капиталынан шығуы, зейнетақы активтерінің мемлекеттік біртұтас зейнетақы қоры қанатының астына бірігуі. Осы жоспарлардың өзара тығыз байланысы туралы және қазақстандық экономиканы дамытудың өзге де өзекті мәселелері туралы үкімет басшысының орынбасары, Серік Ахметовтың үкіметіндегі макроэкономика, қаржы секторы, ықпалдасу және ғарыштық қызметті дамыту мәселелерінің бас жетекшісі Қайрат КЕЛІМБЕТОВ «Интерфакс-Қазақстан» агенттігімен болған сұхбатында әңгімеледі.

- Қайрат Нематұлы, қазіргі кезде мемлекеттің екінші деңгей банктерінің капиталынан шығуы және біртұтас жинақтаушы зейнетақы қорын құру қаржы секторы үшін өзекті мәселе болып табылады. Екі мәселе бойынша нақты мерзім белгіленді: Самұрық – Қазына мемлекеттік әл-ауқат қоры биылғы жылы банктер капиталынан шығады, ал зейнетақы қорлары 1 шілдеге дейін біртұтас қорға шоғырландырылады. Осы екі үрдістің тетіктері туралы жан-жақты айтып бере аласыз ба?

- Мен аздап тарихқа үңіле кетсем. 2008 жылы Самұрық – Қазына қорын құру туралы шешім қабылданды, бұл қор үкіметтің басты дағдарысқа қарсы операторы болып белгіленді. Дағдарыс кезінде қазақстандық төрт банк өте күрделі жағдайға кезікті. Заңға сәйкес, банктер банкротқа ұшырау алдында тұрған жағдайда, мемлекет белгілі бір шара қабылдап, осы несие ұйымдарын құтқарып, салымшылардың құқықтарын қорғауы тиіс, бұл жағдай ТұранӘлем Банк пен Альянс Банктің де басына төнген болатын.

Үкімет Ұлттық банкпен бірлесіп төрт банк – Қазкоммерцбанк, Халық Банкі, Альянс Банк және ТұранӘлем Банкті қолдау туралы шешім қабылдады. Осының нәтижесінде мемлекет аталмыш банктердің капиталында қалды. Бірақ таяуда біз Халық банкі акционерлер құрамынан шықтық, Қазкоммерцбанк бойынша әзірге жұмыс жүруде.

ТұранӘлем Банкке келер болсақ, онда көп заң бұзушылықтар анықталғанын, активтерді қайтару бойынша көптеген сот отырыстары өтіп жатқанын, қарызды қайта құрылымдау екі рет жүргізілгенін білесіздер. Екінші рет жүргізілген қайта құрылымдаудан кейін жалпы сыртқы берешек енді макроэкономикалық проблема болмай қалды. Біз банктік жүйедегі «өртті» сөндіргендіктен, банктер коммерциялық секторда болуы тиістігі туралы саяси шешім қабылданды.

Мәлімет: Қазіргі уақытта «Самұрық-Қазына» әл-ауқат қоры дағдарыс кезінде өтемділіктің жетіспеушілік проблемасымен кезігіп, өз міндеттері бойынша қауқарсыз қалған төрт банктің акционері болып табылады. Қазақстан қор биржасының мәліметі бойынша, 2013 жылдың басына шаққанда, мемлекеттік қордың Альянс Банк капиталында 67%, Қазкоммерцбанк капиталында 18,3%, - Темірбанкте 79,88%, ТұранӘлем Банк капиталында 97,28% үлесі бар.

Бүгінгі таңда осы банктердегі Самұрық-Қазына қорына тиесілі акцияларды сату туралы шешім қабылданды. Алайда бұл үрдіс өзгеше бір коммерциялық сату болып отыр. Бұл банктердің ковенанттары болғандықтан, оларды кейбіреулерге, мәселен, капиталдандыруы бойынша ірі, әйгілі рейтингтік банктерге еш қиындықсыз сатуға болса, кейбіріне сатуда шектеу бар, яғни өзге акционерлердің бір мезеттік келісімі керек. ТұранӘлем Банк, Альянс Банк пен Темірбанкте әлемдік қаржы институттары қосымша акционер болып табылады. Сондықтан сату үрдісінің өзі алтыдан он екі айға дейін созылады.

Бірақ екінші шығар жол бар. Біз Мемлекеттік жинақтаушы зейнетақы қоры (ГНПФ) негізінде біртұтас жинақтаушы зейнетақы қорын құру туралы шешім қабылдадық. Бізде қазіргі кезде 10 жинақтаушы зейнетақы қорының лицензиясы бар, оның төртеуі отандық зейнетақы нарығының 75%-ын иеленеді – Ұлттық банкке тиесілі және нарықтың 20%-дан астамын алатын ГНПФ, ТұранӘлем Банкіне тиесілі Ұлар Үміт, Халық банкінің жинақтаушы зейнетақы қоры және Қазкоммерцбанкке тиесілі Грантум. Үкімет осы қорлардың акцияларын сатып алу туралы шешім қабылдауға жақын. Мұны барлық жүйе құрушы қорлар үкіметке тиесілі болу үшін жасау жоспарланған, өйткені олардың негізінде барлық зейнетақы активтер біріктіріледі.

ГНПФ осы үш қор кезеңмен қосылатын база болады. Осыған сәйкес, үкімет Самұрық-Қазына қорына зейнетақы қорларының акцияларын сатып алуды ұсынады. Тиісті халықаралық аудиторлық компаниялар тарапынан баға беріледі.

ГНПФ және Ұлар Үміттің жарасы жеңіл, өйткені бұл ішкі мемлекеттік қатынастар мәселесі, өйткені мемлекет ГНПФ пен ТұранӘлем Банктің негізгі акционері, ал Ұлар Үміт болса осы банкке тиесілі.

Халық банкі ЖЗҚ және Грантум бойынша мынадай жол қаралған. Егер Халық банкінен оның ЖЗҚ акцияларын сатып алсақ, оның орнына ТұранӘлем Банк акцияларымен есептесу мүмкіндігін де қарастыруды ұсынамыз.

Егер Қазкоммерцбанкке оның Грантум акцияларын сатып алуды ұсынсақ, орнына өзімізге тиесілі Қазкоммерцбанк акцияларын ұсынамыз. Бұл қалыпты тәжірибе, өйткені біз Қазкоммерцбанк капиталынан бәрібір шығуға бел будық.

Осылайша, біз біртұтас жинақтаушы зейнетақы қорына біріктірілетін ГНПФ негізінде жүйе құрушы төрт ЖЗҚ-ның меншік иесі боламыз. Сонымен қатар, біртұтас қор мәселесін шеше отырып, біз ТұранӘлем Банктен акцияларын нарықтық ойыншыларға, мәселен, Халық банкіне беру арқылы біртіндеп шығамыз.

Ал бірыңғай стратегиялық инвесторға Альянс Банк және Темірбанкті сатып алу жөнінде ұсыныс жасаймыз. Біз бұл екі банкті біріктіру қажет деген тоқтамға келдік, соның нәтижесінде біз бөлшек нарықта ірі ойыншыға ие боламыз. Осы идеологиямен біз стратегиялық инвесторға осы екі банкті бірге сатып алуды ұсынып, ашық конкурс өткіземіз.

- Cіз Қазақстанның зейнетақы жүйесінің келешек қызмет ету мәселелеріне тоқтала кетсеңіз. Осындай өзгерістен кейін зейнетақы нарығы қалай жұмыс істейді, инвестициялау үшін рұқсат етілген құралдар өзгере ме? Біртұтас жинақтаушы зейнетақы қорын құру мәселесіне қатысты сарапшылар мен аналитиктердің пікірлері әртүрлі: біреулер зейнетақы активтері мемлекет меншігіне өтеді десе, енді біреулері, керісінше, жинақтар сақталады, жоғары инвестициялық кіріс болады деген сенімде. Скептиктерге жауабыңыз қандай?

- Зейнетақы қорлары үшін нарық барынша түсінікті. Біз ГНПФ негізінде біртұтас зейнетақы қорын құрамыз, оған басқа барлық он жинақтаушы зейнетақы қорынан зейнетақы жинақтары аударылады. Егер инвестициялау құралдарына қарасақ, 50%-ы мемлекеттік бағалы қағаздар. Келешекте бұл құрал қала бермек, Қаржы министрлігі мемлекеттік бағалы қағаздарды әрі қарай шығара береді. Екінші үлкен санат – Самұрық – Қазына мен ұлттық компаниялар ұсынатын квазимемлекеттік сектордағы қағаздар. Бұл да қалады. Шетелдік активтерге келсек, бүгінгі таңда тек 10%-ы зейнетақы қорларын осы құралдарға салады. Бұл пункт содан соң ұлғая бермек, өйткені сыртқы активтерге инвестициялаумен Ұлттық банк айналысады, ол мұны Қазақстандағы кез келген ойыншыдан жақсы жасайды. Оның базасы да, мүмкіндігі де үлкен, Ұлттық банк 87 млрд $-ды басқарады ғой.

Ішкі мәселелерге келсек, біз қалған қорларға ерікті зейнетақы қорларына қызмет көрсетуге көшуді немесе зейнетақы активтерін басқаратын компания болып қайта құрылуды ұсынамыз. Олар зейнетақы активтерін басқаратын компания ретінде Ұлттық банк біртұтас жинақтаушы зейнетақы қоры арқылы жария ететін тиісті тендерлерге қатысатын болады. Әрине, сақталу және сенімділік секілді өлшемдер де артады. Бұл ақшаларды мемлекет қадағаласа, сенімдірек болады, әрі жақсы сақталады.

Қазір барлық зейнетақы қорлары мемлекеттің табыстылықты сақтау кепілдігі бойынша бизнеспен айналысады. Демек табыстылық кем болса, ол кепілдік бойынша бюджеттен жабылады. Кейбір зейнетақы қорлары мемлекет есебінен біраз «талтаңдағаны» түсінікті. Бүгінгі таңда біз бұған жол бермейміз. Сондықтан бізде қосарлы кепілдік болады. Біріншісі – бюджеттің кепілдігі. Екіншісі – Ұлттық банк тарапынан қатаң бақылау. Ол реттеуші де болады, зейнетақы активтерін басқару жөніндегі компаниялармен қоян-қолтық жұмыс істейді: оларды бағалайды, таңдайды, заң бұзылған жағдайда лицензияны қайтарып алады. Нәтижесінде жалпы табыстылық бәріне бірдей әділ түрде артады. Зейнеткерлер өз ЖЗҚ менеджерлерінің осалдығына кінәлі емес қой!

Бұл сала мемлекет үшін жауапты, әрі маңызды бола түсуде. Біздің салымдарымызды шенеуніктер басқаратын болды деп айтылып жатыр. Оны шенеуніктер басқармайды, нені қайда, қанша инвестициялау қажеттігін жақсы түсінетін Ұлттық банк реттейтін болады, ал зейнетақы активтерін басқару жөніндегі компания қор нарығында жұмыс істейтін болады! Сонда кім өз ісімен айналыспайды дейсіз?

Зейнеткерлер алдында кім жауап береді? Ең алдымен, мемлекет жауапты. Сондықтан, ол бақылауды күшейтеді. Бәрі қисынды!

- Қазақстанда соңғы уақытта зейнеткерлік жасты арттыру идеясы белсенді талқылануда. Сіздіңше, бұл қадам қаншалықты дұрыс және неге?

- Менің жеке пікірім, зейнеткерлік жасты арттыру қажет. Зейнетақы жүйесінің тұрақты жұмысы үшін адамдар ақшасын ұзақ уақыт сақтауы керек. Сондықтан қазір зейнетке шығу жасын бірегейлендіріп, ерлердің де, әйелдердің де 63 жаста зейнетке шығуы сөз болып жатыр. Қай жылы туған әйелдер 63 жасында зейнетке шығуы тиіс, бұл тек жинақтау жүйесіне қатысатын әйелдерді ғана қамтиды ма... Осы секілді мәселелерді Еңбек және халықты әлеуметтік қорғау министрлігі, Ұлттық банк кіретін ведомствоаралық комиссия қызу талқылауда. Биылғы жылдың бірінші тоқсанында біз осы мәселеге қатысты ұсыныстарымызды үкімет назарына ұсынбақпыз.

Зейнет жасын бірегейлендіру оңай мәселе емес, парламент үкіметтен ықтимал шешім жолдарын күтеді. Біз қоғамның қолдауына ие болатын нұсқа ұсынамыз деген ойдамын.

- "Халықтық IPO"-ға шығатын екінші мемлекеттік компания KEGOC болатыны мәлім. Бұған дейін биыл төрт-бес компания шығады деп жоспарланған. Алайда Самұрық – Қазына 2013 жылы IPO-дан үміткер компаниялар санын қысқарту жоспарын қарастырып жатқанын мәлімдеді. KEGOC-тан кейін қай компания болмақ және қандай мерзімге?

- Былтыр бізде «Халықтық IPO» бағдарламасы сәтті басталды. Оның табысты болуы ҚазТрансойл акцияларын сатып алуға отыздан астам жеке тұлғаның қатысқанында. . Біз қазақстандықтардың квазимемлекеттік сектор қағаздарына үлкен қызығушылығы барын көріп отырмыз.

ҚазТрансОйл бағалы қағаздарының нарықтық құны тұрғысынан да дұрыс таңдалған компания болғаны түсінікті. Мұнда басынан алып-сатарлық мәселесі көзделмеді, өйткені ҚазТрансОйл мұнай бағасына емес, тек оны жөнелту бағасына тәуелді.

Жақсы бастаған нәрсені табысты түрде жалғастыра беру керек. Біз «Халықтық IPO» бағдарламасы шеңберінде қор нарығына шығару үшін бастапқыда төрт компанияны қарастырдық - KEGOC, ҚазТрансГаз, Қазмортрансфлот және Самұрық-Энерго. Компанияны IPO-ға шығару мәселесін мұқият пысықтау үшін және дау-дамай болмау үшін екі компания шығаруымыз керек.

Дайындығы жағынан біріншісі – KEGOC. Біз оны бірінші тоқсанда бөлшек инвесторларға ұсынуды жоспарладық, бірақ қазір бұл мерзім өзгеруі мүмкін. Бұл екінші тоқсан болуы мүмкін. Бұл ең алдымен зейнетақы жүйесіндегі реформалармен байланысты. Бірақ дайындық бар.

Екінші компания – ҚазТрансГаз. Қазір онда ішкі қайта құрылымдау ауқымды жүргізілуде. Бірақ, ҚазМұнайГаз компаниясының мәліметі бойынша, дайындық бар. Бұл бәріне айқын және тарифтік саясатқа тәуелді инфрақұрылымдық компания. Биылғы жылы IPO-ға осы екі компания шығарылады деп ойлаймын.

Өзге екі компанияға келер болсақ, теория жүзінде оларды қарауға болады. Қазмортрансфлот капиталдандырылуы жағынан шағын компания. Егер Самұрық – Энерго туралы айтатын болсақ, біз биылғы жылы тарифтік мәселелерді нақтылап алуымыз қажет. Бүгінгі таңда бұл алға қадам аттап отырған компаниялардың бірі, алайда біз тарифтік реттеу жөніндегі заңдарға өзгерістер әзірлеудеміз, мөлшерлі тарифтер қалай болатыны туралы мәселе әлі күнге қаралуда. Сондықтан, стратегиялық шешім қабылданғанға дейін нарыққа ұсынуды қоя тұрамыз.

Бірінші жылы бір компания, екінші жылы екі компанияны шығарған жөн, содан кейін үдете берсек, ҚазМұнайГаз, Қазақстан темір жолы секілді алпауыттарды шығарамыз.

- «Халықтық IPO-ға» қатысуға шетел инвесторларын тарту жоспарда бар ма?

- Осы тұста бағдарламаның неге «Халықтық IPO» деп аталғанын дұрыс түсінген абзал. Компаниялар халықаралық алаңқайларда алғашқы листингті ала алады, біздің қор нарығында да орналастыра алады. Алайда бағдарламаны «халықтық» дегеніміз - мемлекеттік компаниялардың қағаздарын алғашқы нарықта тек қазақстандық азаматтар ғана сатып ала алады. Бұл – Қазақстан азаматтарын елдің экономикалық дамуына қатыстыруды көздейтін саяси міндет,азаматтар алғашқы ұсынымда бұл қағаздарды сатып алған бойда заң жүзінде сол қағаздарын қайталама нарықта сатуға құқылы. Кімге сатса да, шетелдіктерге сатса да өзі шешеді. Бұған бізде ешқандай шектеу жоқ.

- Қаңтар айының соңында Сіз «Байқоңыр» кешенін пайдалану жөніндегі қазақстан-ресейлік үкіметаралық комиссияның тең төрағасы ретінде алғаш рет өз әріптесіңіз Игорь Шуваловпен кездестіңіз. Осыдан кейін ғарыш тақырыбы Мәскеуде өткен Қазақстан – Ресей президенттерінің келіссөздерінде қозғалды. Тараптар «Байқоңырды» бірлесе пайдалануда қандай қағидалық келісімге келді?

- Біріншіден, Қазақстан Ресеймен жалға беру-алу қатынастарында Байқоңыр ғарыш айлағының 2050 жылға дейін ұзақ мерзім жұмыс істейтіндігіне күмән келтірмейтінін мәлімдеді. Біздің елдеріміздің президенттері ерекше атап өткендей, Байқоңырдағы ынтымақтастықтың басты қағидасы - өзара тиімді әріптестік болып қала бермек.

Екіншіден, ресейлік жақ бізге «Ангар» зымыран тасығышы негізінде «Бәйтерек» ғарыштық зымыран кешенін құру жобасын жүзеге асырудан бас тартатындығын, оны «Зенит» зымыранына ауыстыру мүмкіндігімен келісетіндігін хабарлады,сондай-ақ, Қазақстанмен басқа да бірлескен ғарыштық жобаларға қатысуға ниеттестігін білдірді. Үстіміздегі жылдың мамыр-маусым айларында Қазғарыш пен Ресейғарыш осы шешімді заң жүзінде жүзеге асыру бойынша ұсыныстар әзірлеуі тиіс. Тағы бір айта кететін мәселе, аталған жобаның акционерлігінде Қазақстан мен Ресейден басқа үшінші тарап – Украина да болуы мүмкін.

Біз өз мамандарымыздың оқытылуына, Байқоңырдан ұшуларды дайындау, ұшыруды жүзеге асыру барысына тікелей қатыстырылуына мүдделілік таныттық. Біздің мақсатымыз - Байқоңырды Қазақстан экономикасының технологиялық өркендеуі және экономикалық дамуы үшін барынша пайдалану. Ресей жағы біздің пікірімізге қолдау білдірді, қазір ынтымақтастықтың осы бағыттары бойынша жұмыс жүріп жатыр.

Келіссөз барысындағы үшінші маңызды мәселе - Байқоңырдағы ғарыштық зымыран бағытындағы жұмыстардың экологиялық қауіпсіздігін қамтамасыз ету. Біз Ресей үкіметіне экология саласында келісім дайындауды ұсындық, мұның өзі Байқоңырды пайдаланудағы тәуекелдіктерді азайтар еді. Құжатта тараптардың осы саладағы екіжақты міндеттемелері де көрсетілуі тиіс.

Сонымен қатар біз Байқоңыр жөніндегі барлық кешенді мәселелердің талқылану кезеңдерін нақтылау қажеттігі жөнінде де ортақ шешімге келдік. Бұл мақсатта ,өздеріңіз де білесіздер, «Байқоңыр» кешені жөнінде қазақстан-ресей үкіметаралық комиссиясының жұмысы қайта қолға алынды, оны РФ үкіметі төрағасының бірінші орынбасары мен Қазақстан премьер-министрінің орынбасары басқарады. Мұның өзі ведомствоаралық сипаттағы қордаланған мәселелерді шешуге мүмкіндік беретін өте жоғарғы деңгей деп ойлаймын. Мамыр айының соңына дейін біз «жол картасын» пысықтауымыз қажет – яғни, біздің алдымызда қандай заң актілеріне өзгерістер енгізетіндігімізді нақтылау міндеті тұр.

Наурыз айында Байқоңырда үкіметаралық комиссияның алғашқы мәжілісін өткіземіз,онда барлық өзекті мәселелер қаралатын болады.

Сөздің түйіні - қазан айының соңғы күндерінде мемлекет басшыларына «Байқоңыр» кешенін бірлесе пайдалану жөніндегі жалпы келісім жобасын ұсынуға келістік.

- Бұл келісім Байқоңырды жалға беру жөніндегі 1994 жылғы негізгі келісімшартты алмастыра ма?

- Бұл туралы нақты ештеңе айта алмаймын,өйткені аталған мәселеге екі елдің сыртқы істер министрліктері мен заңгерлері жауап берулері тиіс.

Меніңше, «Байқоңыр» кешені бойынша біздің ынтымақтастығымыздың жаңа бағыттарын ескере отырып, қолданыстағы заңдық-құқықтық негіздерді түйіндеуге мүмкіндік беретін жаңа келісімшарт жасау өте өзекті қадам болар еді. Құжатта барлық мәселелерді нақтылау мүмкіндігі болар еді. Біздің президенттеріміз жақында ғана Мәскеуде өткен кездесуінде бізге осындай тапсырма берді.

- Қазақстан жағы көп жылдар бойы талап етіп келе жатқан «Протон-М» зымыран-тасымалдағышын ұшыруды қысқарту мәселесі жөнінде қандай шешімдер қабылданды?

- Расында да, экологиялық қауіпсіздік аясында біз Байқоңырдан ұшырылатын, отынның улы компонентімен жұмыс істейтін зымырандарды кезең-кезеңмен қысқарту тақырыбын да талқыладық. Байқоңырды жалға алу-беруді ұзарту жөніндегі 1997 жылғы келісімде РФ тиісті міндеттемелері бекітілген. «Протон-М» зымыранын қысқартып, Байқоңырда жасалатын «Бәйтеректен» экологиялық таза «Ангарды» ұшыру арқылы оның орнын толтыру көзделген. Мен жоғарыда айтып кеткенімдей, Ресей «Ангара» жобасын өз аумағында дамытпақ,бұл РФ егеменді құқығы болып табылады және біздің оған таласымыз жоқ. Сондықтан да біздің мемлекет басшыларымыздың кездесуінде «Ангарды» «Зенит» зымыран-тасығышымен ауыстыру туралы шешім қабылданды.

Ресейлік әріптестерімізбен келіссөздер барысында біз Роскосмос пен Қазғарыш жыл сайын Ресей ұсынып, қазақстандық тарап бекітетін зымыран-тасығыштарды ұшыру жоспарынан гөрі орташа мерзімді кезеңге күн тәртібін жасау келісіміне қол жеткіздік. Мәселен,алдын-ала 2-3 жылға, немесе одан да көп мерзімге. Осы арқылы «Протондарды» ұшыруды кезең-кезеңмен қысқартудың орташа мерзімді тұжырымдамасын пысықтай аламыз. Біз де, ресей тарабы да ұшыру жұмыстарының тиісті кестесін айқындау үшін бұл мәселені жан жақты зерделеуге тиіспіз.

Сондай-ақ , біз бұдан былай «Байқоңыр» жөніндегі үкіметаралық комиссия қызметі туралы маңызды мәлімдемелерді бірлесе жасаймыз деген ортақ тұжырымға келдік. Біздің Игорь Иванович Шуваловпен осындай келісіміміз бар.

- Сіз Кеден одағына Қырғызстан,Тәжікстан және Украинаның қосылу идеясына қалай қарайсыз? Соңғысының одақтың толық құқылы мүшесі болуға мүмкіндігі бар ма, әлде Украина мен Ресейдің арасындағы саудаласуды елестететін бұл әңгімелер әлі ұзақ жалғаса бере ме?

- Жеке пікірімді айтайын. Менің ойымша, басқа бір ел Кеден одағына енгенше, Ресей, Қазақстан және Украина Еуразиялық экономикалық одақтың толыққанды қызметі жағынан жылдамырақ келісетін болар. Қырғызстан да, Тәжікстан да әзірге келіссөздердің бастапқы кезеңін ғана бастан өткеріп отыр. Қырғызстаннан одаққа ену туралы ресми өтініш түсті, биыл біз БЭК-нің жұмыс тобы шеңберінде ақыл-кеңестерді күшейтілген түрде жүргізіп отырмыз. Тәжікстан болса әзірге қағаз жүзінде өтініш берген жоқ.

Ал Украинаға келер болсақ, бастапқыда біздің үш ел оның Кеден одағына қосылуын қалаған, тіпті Украина біздің интеграциялық бірлестіктің құрылуының бастапқы кезеңіндегі келіссөздерге де қатысқан болатын. Бүгінгі күнде не болып жатқанын айту күрделі болып отыр. "Кеден одағы –Украина" іспетті белгілі бір қарым-қатынастар қалыптасқан, бірақ бірлестікке толық қосылу туралы нақты мәлімдемелер жоқ. Украинада бұл тақырып тым саясиландырылып жіберілгендіктен, бұл үрдіс бөгеліп отыр. Менің пікірімше, Украинаның Кеден одағына ену мүмкіндігі жақын болашақта шешімін таба қоятын мәселе емес.

Тұтас алғанда, Қазақстан Кеден одағына үшінші бір елдердің қосылуы идеясына оң көзбен қарайды. Бірақ біз ТМД шеңберіндегі кездесуде Қазақстан, Ресей және Белорусия президенттері мәлімдеген біржақты ұстанымнан қайтпаймыз: бірлестікке арнайы бір шарттар негізінде қосылу мүмкін емес.

- Үкіметтің алдын-ала бағалауына қарағанда, Астанада EXPO-2017 халықаралық көрмесін өткізуге Қазақстан 1,5 млрд доллар қаржы жұмсайды. Онсыз да аз емес бұл қаржының қаншалықты арттырылуы ықтимал, оның ішінде бюджеттен қанша қаражат бөлінбек және инвесторлардан қанша ақша тарту жоспарлануда?

- Бірден айта кетелік, соншалықты көп ақша жұмсалады деген әңгіме жоқ. Мен тіпті біртұтас зейнетақы қоры EXPO-ның дайындығын қаржыландыру үшін құрылып отыр екен, деген құлаққа сыйымсыз болжамды естідім. Салық төлеушілер мен зейнеткерлерді ресми түрде сендіргім келеді, ондай ойлар жоқ!

Түсінікті болу үшін бұл шараның қаншалықты ауқымды екендігін түсіндіре кетейін. EXPO дегеніңіз 2017 жылы жазда Астанада үш айлық көрме өтеді деген сөз. EXPO-қалашығы "Назарбаев университетінің" қарсы бетінде 120 гектар жерге орналастырылады, оның ішінде 25 гектар жерге елдің өзінің көрме павильондары қойылмақ. EXPO-ға 5 млн дейін адам келеді, деп ойластырылып отыр.

EXPO-қалашықты салудың өте көп ақшаны қажет етпейтіндігін түсіну керек. Оның үстіне жобаға құйылатын бюджет қаржысы мемлекеттік-жекеменшіктік әріптестік тетігін белсенді пайдалану немесе демеушілерді тарту есебінен барынша қысқартылатын болады.

Ал қонаққа алыс-жақыннан 2 млн адамды шақырып алып, оларды лайықтап күтіп алмаған дұрыс болмас. Астана танымал, есте қаларлықтай болуға тиіс. Ол үшін дүниежүзілік деңгейдегі бас қала ретіндегі қаланың ребрендингін жүргізу қажет, инфрақұрылым, көлік және энергетика салаларындағы өзекті мәселелерді шешу керек. Астана әуежайы жаңартылуы тиіс, жеңіл релсьті көлік жолдарын, жаңа вокзал салу керек. Бұл шараларға жұмсалатын қаржы жанама түрде болса да EXPO-ның өткізілуіне байланысты, бірақ бұл түптеп келгенде біздің ішкі дамуымыздың мәселелері болып табылады.

Сол себепті EXPO-ға дайындық шеңберінде салық төлеушілердің қаражаты өте ашық түрде және тиімді жұмсалатын болады, керекті шығынның елеулі бөлігін біз инвесторлар мен демеушілерді тартпақпыз.

Нақты бір цифрларға келер болсақ, әзірге жұмсалатын қаражат бұрынғысынша қалып отыр, 1,5 млрд доллар. Ол Халықаралық бюро көрмесі Қазақстанның тіркеу құжаттамасын бекітпейінше, яғни жоқ дегенде қазан айына дейін өзгермейді.

Айта кетейін, біз сәулетшілер мен дизайнерлер арасында Астанадағы EXPO-2017 рәмізі мен EXPO-қалашықтың шеберлік жоспарын таңдау үшін халықаралық конкурс жарияламақпыз. Біз дүниежүзіне танымал 30 сәулетшіні тартамыз, олар наурыз айының соңында "бәрін дұрыстап пысықтау үшін" Астанаға келмек. EXPO-қалашықтың болашақ бейнесіне қатысты ойлар көп, оның ішінен ең сәтті идеяны іріктеп жүзеге асыру керек. Конкурстың нәтижелері жаздың ортасына қарай шығарылады.

- Бұл көрменің өткізілуінен Қазақстан үшін қандай имидждік дивиденд болмақ?

- Астананың EXPO өткізу құқын жеңіп алуының өзі Қазақстанның сондай деңгейдегі әлемдік шараларды өткізуге қабілетті екендігін мойындау деген сөз. Әйтпесе бізге оны өткізуге мүмкіндік бермес еді. Бұл біздің елдегі бүгінгі қайта құрулар мен реформалар деңгейіне берілген баға іспетті.

Түптеп келгенде EXPO Қазақстанды таныта түспек, республиканың оң беделін көтермек. Ол не үшін керек дейсіз ғой? Экономикаға тікелей шетелдік инвестицияларды тарту үшін керек, өйткені олар елдің ІЖӨ-нің 8-10 пайыз жоғары өсімін қамтамасыз етеді. Қазақстанға 150 млрд доллар құйылғандығын еске алсақ та жетеді. Бізге болашақта да тікелей шетелдік инвестициялар құйылады деп санаймыз.

Бұл орайда көрме тақырыбының "Болашақ энергиясы" деп таңдап алынуы да кездейсоқ емес. Аймақтағы энергия ресурстарының ірі тасымалдаушысы ретінде Қазақстан экология, энергия үнемдеу саласында, тұтас алғанда дүниежүзілік экономиканы тұрақты дамытуда жауапты саясатын көрсетіп отыр. Осы арқылы Қазақстан өзін "жасыл өсім", «жасыл экономика» қағидаларын ұстанушы ретінде паш етеді, оның мәні қайта қалпына келетін энергия көздерінің қуаттылығын арттыру болып табылады.

Қазақстан "жасыл" технологиялардың халықаралық форумын жинау бастамасын көтерген болатын, бұл бір жағынан осы мәселені дүниежүзілік көлемде шешуге ықпал етпек, екінші жағынан біздің еліміздің экномикасын "жасыл" жолға түсіруге елеулі қарқын бермек. Бұл дегеніңіз заманауи өндірістер, жаңа жұмыс орындары, энергия үнемдеу, тұтас алғанда экологияны жақсарту болып табылады. Яғни, еліміз дұрыс бағытта қадам аттап отыр деген сөз.

- Әңгімеңізге рахмет.

 

Ақпан, 2013
© 2024 "Интерфакс-Қазақстан" агенттігі
Пайдаланғанда сілтеме жасау міндетті

Айдарлар мұрағаты