Ерлан КАРИН, саясаттанушы: "БІЗ ҚҰҚЫҚ ҚОРҒАУ ОРГАНДАРЫН БАРЫНША ҚОЛДАУҒА ТИІСПІЗ, ЭКСТРЕМИСТЕРДІҢ ӘРЕКЕТТЕРІНЕ ҚОҒАМНЫҢ ТАБАНДЫ ТҮРДЕ ТОЙТАРЫС БЕРЕТІНДІГІН СОЛ АРҚЫЛЫ КӨРСЕТЕ АЛАМЫЗ"

Қазақстанда лаңкестіктің пайда болу себептерін, ендігі жағдайдың қалай өрбитіндігін және бұл құбылысқа қалай қарсыласуға болатындығы жайлы "Интерфакс-Қазақстан" агенттігіне саясаттанушы Ерлан КАРИН айтып берді.

- Сіздің пікіріңізше, неге дәл қазір Қазақстанның алдына лаңкестік қаупі шықты ? Бұл оқиғалар бір тізбектің буындары ма, әлде бір-бірімен еш байланысы жоқ жалғыз адамдардың іс-қимылдары ма?

- Биылғы жыл шын мәнінде де Қазақстан үшін оңай жыл болған жоқ. Алғаш рет біз терроризм және экстремизммен осылайша бетпе-бет келіп отырмыз. Мәселе сонда, қауіп-қатер бұрындары сырттан ғана келетін қатер ретінде қабылданып келген. Өкінішке орай, лаңкестік және экстремистік әрекеттердің елдің ішінде ұйымдастырылу ықтималдылығы әлеуетті қатер ретінде қарастырылмаған еді.

Сол себепті де ұлттық қауіпсіздік жүйесі әрдайым да терроризмді сырттан келетін қатер ретінде қабылдап, соған төтеп беруге бейімделген болатын.

Атап өту керек, лаңкестік фактілері ара-тұра елімізде бұрындары да болып тұрған, бірақ бұл жекелеген және оқшауланған әрекеттер болатын. Алайда соңғы бірнеше жылда Қазақстанда терроризм қаупі күшейіп кетті. "Терроризм" бабы бойынша қылмыстық жауапқа тартылған (ерекше атап өтемін –Қазақстан азаматтары) тұлғалардың саны арта түсті. Жыл сайын бұл бап бойынша жауапқа 10-20 адам тартылуда.

Ендігі бір көрсеткішке сүйенсек, өткен жылы Қазақстанда тәркіленген экстремистік материалдардың көлемі оның алдындағы төрт жылдың жиынтықты көлемінен асып кеткен. Бұл тек ІІМ бойынша ғана берілген деректер.

Соңғы бірнеше жылда Қазақстан азаматтарының басқа елдердің аумақтарында лаңкестік әрекеттерге қатысу жағдайлары да көбейіп кетті.

Яғни, үрейлі сигналдар жиілей түсті. Сондықтан да биылғы жылдың оқиғалары бір тізбектің буындары ғана емес, олар елдің ішінде терроризм қаупінің жалпы өрши түсуіне байланысты болып отыр.

Сонымен қатар, бұл оқиғалар бірінен кейін бірі, әрі өз ара ұқсас болса да, олардың жоспарлы сипаты бар, бір орталықтан үйлестіріліп отыр, деп айту ерте. Әзірге біз автономды топтардың спонтанды әрекеттерінің куәсі болып отырмыз.

Бірақ бұл әрекеттерді шағын топтар жасады ма, әлде жалғыз бір адам жасады ма, оған қатыссыз қазір тұрақты топтардың пайда болуына жол бермеу маңызды болып отыр . Ең бастысы, лаңкестік және экстремистік қызметтің идеологияландырылуына жол бермеу керек. Қазір қоғам немесе мемлекетке қарсыласудың идеологиялық линиясын таңу әрекеті байқалуда, мәселен, шарты түрде алар болсақ "репрессивті саясатқа", "зайырлы билікке", "режимге" қарсыласу, яғни, лаңкестік белсенділікті идеологиялық тұрғыдан дәлелдеу әрекеттері байқалуда. Сол себепті қазір бұл линияның орнығуына жол бермеу аса маңызды міндет.

Неге терроризм қаупі Қазақстанның алдына дәл қазір шығып отыр? Бұл ең алдымен сыртқы және ішкі факторлардың қатар келуіне байланысты . Аймақтық қауіпсіздік жүйесінің әлсіреуі, Қазақстанды қоршаған ортадағы тұрақсыздық, жанжалды нүктелердің (Солтүстік Кавказ, Ауғанстан) жақын болуы, бәрі де лаңкестік қауіпті өршітудің белгілі бір шарттары болып табылады. Оған қоса аймақта және елде өкінішке орай экстремизм мен терроризмге ықпал етуші ішкі алғышарттар пайда болды.

Осы жылдар ішінде біз экстремизм мен терроризмнің іс жүзіндегі көріністерімен күресіп келдік (тыйым салынған әдебиетті таратқандарды ұстадық, миссионерлік қызмет жүргізгендерді қамауға алдық, террористік және экстремистік қызметке қатысқандарды соттадық ) те, осы проблемалардың пайда болу көздеріне елеулі назар бөлмеген сыңайлымыз.

- Неліктен кейбір сарапшылар соңғы оқиғалар елдің батысы мен оңтүстігінде болғаны кездейсоқтық емес, мұнда бұрындары да террористік және экстремистік қызметтің белсенді жүргізілгендігі байқалған, деп айтуда.

- Иә, Таразда болған оқиғаларға дейін терроризмнің ошағы батыс аймақтар деген белгілі бір стереотип қалыптасқан еді . Бұл жаңсақ пікір бүкіл ел шеңберіндегі жағдайды объективті бағалауға кедергі келтірген болатын. Бірақ соңғы бес-алты жылдың статистикасы көрсетіп отырғандай, бұл проблемалар басқа да аймақтардан байқалған. Экстремистік және террористік әдебиетті таратқан, экстремистік топтарды құрған азаматтар елдің батысы мен оңтүстігінен де, орталығы мен солтүстік аймақтарынан да ұсталып жатты. "Степногорск жамағатының" жойылуына байланысты жағдайды ұмытпаған жөн. Сол себепті күшті жекелеген бір аймақ немесе облыста ғана емес, бүкіл ел көлемінде шоғырландыру керек.

- Күштік құрылымдардың терактілерге қарсы көрсеткен іс-қимылдары олар ондай қатерлерге даяр емес-ау, деген ой қалдырады. Қазіргі жағдайда Қазақстанның ұлттық қауіпсіздік саясатында нені өзгерту керек? Терроризмге қарсы күрес жүйесін қалай жетілдіру керек?

- Күштік құрылымдар терроризм мен экстремизм қауіптеріне қарсыласуға даяр болған жоқ деу дұрыс емес. Алдында атап өткенімдей, қауіп-қатер соңғы бірнеше жылда өрши түсті, осы уақыт ішінде күштік құрылымдар оларға тиімді түрде қарсылық көрсетіп келді. Мәселен, Қазақстан посткеңестік кеңістіктегі елдердің алғашқыларының бірі болып "Терроризмге қарсы күрес туралы" заңды қабылдады, террорға қарсы күрес орталығын құрды, қауіпсіздікті қамтамасыз ету жүйесі жетілдірілуге тиіс стратегиялық нысандардың тізбесін құрды , оның ішінде террористердің мүмкінді шабуылдарына тойтарыс беру жағы да көзделген, т.б. Сонымен қатар биылғы жылдың оқиғалары ұлттық қауіпсіздік жүйесін ұдайы дамыту және жетілдіру қажеттілігін көрсетіп отыр. Мәселен, бізде АҚШ, Ресей және басқа елдердегідей лаңкестік қауіптерді саралау жүйесі жоқ. Әр деңгей қанша ресурс жұмылдырылуға тиіс, сол дәрежені көрсетеді, мемлекеттік органдар мен қоғамдық құрылымдар жүргізуге тиіс шараларды айқындайды.

Өкінішке орай, қазақстандық заңдарда ТЖ, оның ішінде теракті бола қалған жағдайларда не істеу керек, сол жағы, яғни әр түрлі қызметтердің, мемлекеттік органдардың іс-қимылдары айқын реттелмеген. Мәселен, Ресейде контртеррористік операцияны енгізу режимін реттеуші заң қабылданған, террористік қауіп бола қалған күнде құрылымдардың не істеу керектігі, оның ішінде ақпараттық жұмыстың алгоритмі реттелген және де бүкіл құрылымдардың іс-әрекеттері үйлестірілген.

Мүмкін терроризмге қарсы күрес туралы заңды жетілдіру керек болар, өйткені терроризмге қарсы қазақстандық заңды Ресей немесе батыс елдерінің емес, орталық -азиялық елдердің заңдарымен ғана салыстырар болсақ та , көптеген пункттері мен ережелері формальды сипатқа ие

Сонымен қатар қазір "Ұлттық қауіпсіздікті қамтамасыз ету туралы заңға өзгерістер мен толықтырулар енгізу туралы" заң жобасы талқылануда. Мүмкін, қосымша заңдар бойынша бастамалар керек болатын болар.

Біз қазір құқық қорғау органдары мен арнайы қызметтерге қарсы бағытталған террористік іс-қимылдардың орын алғандығын көріп отырмыз. Мұндай әрекеттердің қоғамдық нысандарда орын алуына еш жол бермеу керек. Сол себепті қазіргі уақытта терроризмге қарсы жалпы дайындықты арттыра түсу өзекті мәселе болып отыр. Кезінде біз қоғамдық орындарда –саябақ, әуежай, сауда және көңіл көтеруге арналған орталықтарда тәртіп пен қауіпсіздікті қамтамасыз етуші қызметкерлер терроризмге қарсы даярлықтың жалпы курсын өту керектігі туралы ұсыныс жасағанбыз, өйткені төтенше жағдайларда олардың бірігіп қимылдауына көп нәрсе байланысты болмақ.

- Сіздің пікіріңізше, ендігі жағдай қалай болмақ ? Лаңкестік қауіп-қатерлердің арта түсетіндігін көрсететін белгілер немесе фактілер бар ма?

- Қауіп-қатер болады ма, жоқ па, оған қарамастан әрдайым даяр болу керек, шаралар қолдану керек. Өйткені әрбір теракті ( кімнің және қашан жасағандығына байланыссыз) басқа терактілердің жасалуына жол аша түседі. Оның үстіне осы оқиғаларды елге жеткізуде белгілі бір дәрежеде қателерге жол берілді.

Бүгін біз көріп отырғанымыздай, лаңкестік әрекеттер әсіресе құқық қорғау органдарына, арнайы қызметтерге қарсы бағытталған, сол арқылы олар қоғам мен мемлекеттің ара жігін ашпақ, оларда "осы әрекеттеріміз қоғам тарапынан қолдауға ие болар", деген ой да жоқ емес.

Бізге құқық қорғау органдарын қазіргіден де көбірек қолдай түсу керек , сол арқылы экстремистердің іс-қимылдары қоғамда қолдауға ие болмайтындығын, қоғамның оларға түбегейлі қарсы тұратындығын көрсету керек. Мәселен, террористердің кезекті портреттерін "сипаттағанша", қаза болған қызметкерлер туралы айтқан әділ әрі дұрыс болар еді, олардың ата-анасы, балалары, жақындарының бар екендігін, қоғамның бұл қайғыны қалай бөлісіп отырғандығын көрсеткен жөн болар еді.

Бір сөзбен айтқанда, Таразда орын алған соңғы оқиғалар мемлекеттің іс-қимылдары үшін де, қоғамның осындай қауіп –қатерлерге деген көзқарасы үшін де бетбұрысты кезең болуға тиіс.

- Сұхбатыңызға рахмет!

Қараша, 2011
(C) 2011, "Интерфакс-Қазақстан" агенттігі.
Пайдаланғанда сілтеме жасау міндетті.

Қараша, 2011
© 2024 "Интерфакс-Қазақстан" агенттігі
Пайдаланғанда сілтеме жасау міндетті

Айдарлар мұрағаты