Қазақстан Республикасының Ауыл шаруашылығы министрі Сапархан ОМАРОВ:
COVID-19 ПАНДЕМИЯСЫ АСТЫҚ ЭКСПОРТЫНА ЕЛЕУЛІ ӘСЕР ЕТКЕН ЖОҚ, АУЫЛ ШАРУАШЫЛЫҒЫ ЖЫЛЫНЫҢ ҚОРЫТЫНДЫСЫ БОЙЫНША ҚАЗАҚСТАН 8 МЛН ТОННАҒА ЖУЫҚ АСТЫҚ ЭКСПОРТТАЙДЫ
Коронавирус пандемиясы және әлемде енгізілген шектеу шаралары Қазақстан астығының экспортына елеулі әсер еткен жоқ. Жоспарланғандай, маркетингтік жыл қорытындысы бойынша (2019 жылғы шілде – 2020 жылғы маусым) Қазақстан астық эквивалентінде шамамен 8 млн тонна астық пен ұн экспорттайды. COVID-19 салдарынан болған шектеу жағдайында фермерлерге қандай қолдау көрсетілгені жайлы және ауыл шаруашылығы өнімдерін шетелге сатуға квоталарды қайта енгізу жоспарланғаны туралы "Интерфакс-Қазақстан" агенттігіне еліміздің Ауыл шаруашылығы министрі Сапархан ОМАРОВ айтып берді.
- Сапархан Кесікбайұлы, пандемияға орай, ТЖ режимі мен карантин енгізі АӨК (агроөнеркәсіптік кешен) саласына қалай әсер етті? Пандемия жағдайында саланы қолдау шаралары туралы толығырақ айтып берсеңіз?
- Коронавирус пандемиясына байланысты дағдарысқа қарамастан, Қазақстанның АӨК-де тұрақты жағдай сақталуда. Жыл басынан бері бес айдың қорытындысы бойынша ауыл шаруашылығының жалпы өнімінің көлемі 2,2% - ға өсті, ал азық-түлік өнімдерінің өндірісі 2,3% - ға өсті.
Ауыл шаруашылығымен айналысатын отандық тауар өндірушілерді қолдау үшін Үкімет қосымша 60 млрд теңге бөлді. Мұнда инвестициялық салымдарды субсидиялау, ауыл шаруашылығы техникасын несиелендіру және лизингілеу кезінде сыйақы мөлшерлемелерін субсидиялау, АӨК субъектілерінің қарыздарын кепілдендіру және сақтандыру шеңберінде субсидиялау, мал шаруашылығын дамыту және өсімдік шаруашылығын қолдау шаралары да бар.
Бұдан басқа, фермерлердің айналым қаражатын қолжетімді қаржыландыру арқылы толықтыру үшін де тиісті шаралар қабылданды. "Кең дала" бағдарламасы бойынша 2,5 мыңға жуық фермер көктемгі-егіс жұмыстарына 70 млрд теңге алды. "Қарапайым заттар экономикасы" бағдарламасында АӨК өндірісіне бағытталған жобаларды несиелеу көзделген. Қосымша бюджеттен 400 млрд теңге бөлінді. Оның 100 млрд теңгесі ТЖ режимінің енгізілуіне байланысты Президенттің тапсырмасы бойынша аграрияларға егіс жұмыстарын жүргізу үшін берілді.
Сондай-ақ ауыл шаруашылығы өнімдерін форвардтық сатып алуды жүзеге асыру бойынша жұмыс басталды. 24,5 млрд. теңге көлемінде қаражат бөлінді. Форвардтық сатып алу бойынша бидай, арпа, майлы дақылдар және қарақұмық сияқты дақылдарды сатып алу жүзеге асырылатын болады.
- Қазақстандықтарды әлеуметтік маңызы бар азық-түлікпен қамтамасыз ету үшін ауыл шаруашылығы өнімдерінің экспортына квота енгізілген болатын. 1 маусымнан бастап олардың күші жойылды. Бұл шара қандай нәтиже берді?
- Белгілі болғандай, коронавирус пандемиясының таралуына, елде және әлемнің бірқатар елдерінде төтенше жағдай мен карантиннің енгізілуіне байланысты астық пен ұнға, сондай-ақ азық-түлік тауарларының басқа түрлеріне сұраныс күрт өсті. Мұндай жағдайда біз жекелеген тауарларды шығаруға тыйым салу мен сандық шектеулерді енгізу сияқты шараларға жүгінуге мәжбүр болдық.Бұл уақытша шаралар тек қана елдің азық-түлік қауіпсіздігін қамтамасыз етуге және Қазақстаннан әлеуметтік маңызы бар азық-түліктердің жаппай әкетілуіне жол бермеуге бағытталды.
Мамыр-маусым айларында алуымызға тиіс ерте пісетін көкөніс дақылдарының жаңа өнімдерін ескере отырып, сондай-ақ ауыл шаруашылығы тауарларын өндірушілердің тікелей өтініштеріне байланысты осы тауар түрлері бойынша тыйым алынып тасталды.
Енгізілген тыйымдар мен квоталар өз нәтижесін берді, біз жаңа өнімді жинауға жақындадық және азық-түлік қауіпсіздігі тәуекелдерін нивелирледік. Жаңа егін шыққанға дейін 2-3 ай қалды және бізде оған дейін резервтік қор да жеткілікті.
Сонымен қатар, дер кезінде қабылданған шаралардың арқасында өңірлердің тұрақтандыру қорлары ұн мен басқа да азық-түлік тауарларының жеткілікті қорын құрай алды. Сондай-ақ сауда нысандары мен ауыл шаруашылығы өнімдерін қайта өңдеу кәсіпорындарының қоймаларында да азық-түлік қорлары бар.
- Күзде Covid-19 ауруының жаңа өршуі болжанып отырғандықтан, жаңа квоталар енгізілуі мүмкін бе?
- Күзде қандай шаралар қабылданатынын алдын ала болжау әлі ерте. Барлығы сол кезеңде елді азық-түлікпен қамтамасыз ету деңгейіне байланысты болады. Сонымен қатар, күзде жаңа өнім жиналады, оның орташа жылдық көлемі тәжірибе көрсеткендей, республиканың ішкі қажеттілігін жабу үшін жеткілікті.
- Қазақстанда еліміздің барлық өңірлерінде көтерме-тарату орталықтары кешенін құру туралы бастама айтылды. Осы жобаны қандай мерзімге іске асыру жоспарланып отыр? Бұл жүйе қалай жұмыс істейді?
- Иә, қазір бұл жұмысты Сауда және интеграция министрлігі жүргізуде. Әрбір нақты көтерме-тарату орталығының инфрақұрылымдық толтыру жиынтығын және орналасқан жерін таңдау географиялық ерекшелікке, өндіріс және тұтыну орталықтарына жақындығына, сондай-ақ өңірдің сипаттамаларына негізделетін болады.
Жалпы, мұндай орталықтар, біздің пікірімізше, фермерлердің жергілікті жерлердегі табыстарының көбеюіне және дамуына барынша ықпал етеді. Көтерме дистрибьюторлармен тікелей қатынас жасау есебінен тауар өткізу арналарын іздеуге шығындар төмендейді. Фермерлер сатып алушылардың қатысуынсыз көтерме сатып алушылармен тікелей өзара іс-қимыл жасай алады, бұл тікелей өнім өндірушілердің пайдасын арттыруға ықпал етеді.
Тауарларды бастапқы өңдеу, сұрыптау, буып-түю, сертификаттау және өнім сапасын бақылау жөніндегі қызметтерді бір орында шоғырландыру өнімнің өзіндік құнын төмендетуге алып келеді. Сондай-ақ өнімді сақтау кезінде шығындардың азаюы күтілуде.
Нарық конъюнктурасын жақсы білу өнімді сатудың әділ нарықтық бағасына ғана емес, сонымен қатар жеміс-көкөніс өнімдерінің көлемі мен түрлерін неғұрлым сапалы жоспарлауға, өз өндірісін дамытуға, өндірісті нарық талаптарына тез бейімдеуге мүмкіндік береді.
Әрине, көтерме-тарату орталықтарының желісін құру жолымен сауда-логистикалық инфрақұрылымды дамыту өнім жинағаннан кейін өндірілген ауыл шаруашылығы өнімдерінің шығынын азайтуды, өнімсіз делдалдарды болдырмауды, ауыл шаруашылығы өндірушілерінің сауда желілеріне қол жеткізуін, ішкі нарықта да, экспорттық бағытта да ауыл шаруашылығы өнімдерін өткізуді ұлғайтуды қамтамасыз етеді.
- Ағымдағы жылы ауыл шаруашылығы өнімдерін өткізу нарығы кеңейе ме? Егер кеңейетін болса, онда қандай елдер қарастырылуда?
- Ауыл шаруашылығы министрлігі 2020 жылға арналған сыртқы нарықта тауар желісін кеңейтуді жалғастыруды жоспарлап отыр. Қытаймен құс шаруашылығы өнімдері, салқындатылған ет, субөнімдер, бұршақ, жасымық, рапс бойынша экспорттаушылар тізілімін кеңейту аясында жұмыс жалғастырылады. Еуропалық Одақ елдеріне бал, сүт өнімдері бойынша жаңа нарықтарды ашу да жоспарда тұр. Түркия, Жапония және Оңтүстік-Шығыс Азия елдеріне мал шаруашылығы өнімдерінің экспортын жолға қоюды жоспарлап отырмыз.
- Қазақстан пандемия жағдайында астық бойынша барлық экспорттық міндеттемелерін орындай алды ма? Ағымдағы маркетингтік жылда астық экспорты бойынша жоспарларыңыз қандай?
- Ағымдағы жылы дәнді-дақылдар экспорты 8 млн тоннаға жуықтады. Маусым айының соңына дейінтағы да белгілі бір көлемде өнім болады. Егер астық пен ұн экспортының орташа жылдық көлемі соңғы 10 жылда 8,5 млн. тонна болды десек, бидай мен ұн шығаруды шектеу бойынша көктемде енгізілген шаралар экспорт көлеміне әсер етпегені айқын.
- Өңірлерде көктемгі-егіс жұмыстары қалай өтті? Биыл астық жинау бойынша қандай болжам бар?
- Қазіргі уақытта еліміздің барлық өңірлерінде ауыл шаруашылығы дақылдарын егу аяқталды. Ауа райы қолайлы болды. Біздің тарапымыздан барынша жедел режимде ғалымдар кеңесінен және несиелеуден бастап, блокпостар арқылы өту кезінде жаңа техниканы жеткізу және жасыл дәлізді қамтамасыз етуге дейін фермерлерге барлық қолдау көрсетілді, өйткені елдегі егіс карантин және ТЖ режимі жағдайында өтті. Осының арқасында аграршылар барлық жұмыстарды уақытында бастап, аяқтай алды.
Ауыл шаруашылығы министрлігі өткен жылғы деңгейден төмен болмайтындай өнім күтеді. Біз болжам айтуда да абай болуға тырысамыз. Иә, егін егу жақсы өтті, бірақ егіске тікелей немесе жанама әсер ететін бірқатар маңызды факторлар бар: өскін, пісіп-жетілу және жинау кезеңіндегі ауа райы, фермерлердің агротехнологияларды сақтауы, қорғау іс-шараларын жүргізу тиімділігі және т.б. Егер фермерлер уақытында егін жинаса, өнім 18,5 млн тоннаны құрауы мүмкін.
- Түркістан облысында Өзбекстандағы бөгеттің бұзылуына байланысты 4 мыңға жуық егістік алқабы су астында қалғаны мәлім, олардың басым бөлігіне мақта егілген еді. Фермерлердің шығындары есептелді ме және оларды өтеу ниеті қарастырылған ба?
- Түркістан облысы әкімдігінің мәліметінше, Мақтарал және Жетісай аудандарының егіс алқаптарын су басты. Барлығы 7,6 мың га алқаптағы егістік су астында қалды – бұл мақта, жоңышқа, жүгері, қырыққабат, шабдалы және бақша дақылдары. Су тасқыны салдарынан 1 мыңға жуық ауыл шаруашылығы тауарын өндірушілер зардап шекті, шығын көлемі 3,5 млрд теңгені құрады.
Қазір өңірдің зардап шеккен фермерлеріне өтемақы төлеу үшін қаражат бөлу мүмкіндігі қарастырылуда. Жақын арада мәселе оң шешімін табады деп ойлаймын.
- Мақтарал ауданы - елімізде мақта себетін жалғыз аудан. Ағымдағы жылы егіннің қанша көлемін жинау жоспарланып отыр және экспорттық міндеттемелер сақтала ма?
- Түркістан облысы әкімдігінің алдын ала ақпараты бойынша, бүгінгі таңда 118 мың га мақта егілді, бұл өткен жылдың деңгейінде. 2018 жылы 46,5 мың тоннадан астам мақта талшығы экспортқа сатылды, 2019 жылы экспорт 65,4 мың тоннаны құрады. Ағымдағы жылы мақта талшығы экспортының көлемі өткен жылдың деңгейінде жоспарланып отыр. Біз мақта бойынша барлық экспорттық міндеттемелер орындалады деп есептейміз.
- Экономиканы қалпына келтіру жағдайында АӨК саласын дамыту жөніндегі өз болжамдарыңызбен бөліссеңіз. Ауыл шаруашылығының қандай бағыттары инвестиция үшін тартымды болып қала береді?
- Үкімет экономикалық өсімді қалпына келтіру бойынша Кешенді жоспарды мақұлдады, оған сондай-ақ ауыл шаруашылығын қолдау мен дамытуға бағытталған шаралар да кірді, бұл бірінші кезекте фермерлер үшін қолжетімді қаржыландыру мәселелерін шешуге көмектеседі.
Мәселен, кепілдендірілген сатып алу тәжірибесін енгізу 365 мың тоннаға дейін ауыл шаруашылығы өнімдерін сатып алуды қамтамасыз етеді. Бұл "Даму" кепілдік беру құралдарын пайдалана отырып, "ҚазАгро" холдингі желісі бойынша жылдық 6% -дық мөлшерлеме бойынша ауыл шаруашылығы өндірушілерін жеңілдікпен шағын несие беру арқылы қаржыландыруға қол жетімділікті қамтамасыз етуге мүмкіндік береді, осылайш олардың қамтылу деңгейі де ұлғаяды.
"Аграрлық қолхаттар" сияқты құралды енгізу банктік емес және саудалық қаржыландыруды тікелей тартуға мүмкіндік береді. Бағалау бойынша қаржыландыру көлемі жыл сайын ауыл шаруашылығын қаржыландырудың жылма-жылғы көлемінен 70% - ға дейін өсу әлеуетімен 200 млрд теңгені құрайды.
Сондай-ақ, фермерлерге "ҚазАгро" холдингі желісі арқылы несиелер мен лизинг бойынша өтемді кейінге қалдыра тұру мен қайта құрылымдауды ұсыну жоспарлануда.
Бұдан басқа, біздің өндірушілерімізді шикізатпен қамтамасыз ету үшін де шаралар қабылданды. Мәселен, жоғары рентабельді ауыл шаруашылығы дақылдары – майлы, жемдік және көкөніс-бақша дақылдары алқаптары ұлғайтылды. Ағымдағы жылы майлы дақылдар 122,2 мың га, қарақұмық – 30,9 мың га, азықтық дақылдар – 308,6 мың га, көкөніс-бақша – 11,5 мың га ұлғайтылды.
Шикізат базасын дамыту, қайта өңдеу кәсіпорындарының жүктемесін арттыру және қайта өңделген өнім экспортының көлемін ұлғайту мақсатында қайта өңдеуге тапсырылған май тұқымдарын субсидиялау мүмкіндігін көздейтін нормативтік-құқықтық актілерге толықтырулар енгізуді жоспарлап отырмыз.
ЕАЭО үшін басым дақылдарды өндіруге арналған шығындарды азайту үшін ауыл шаруашылығы тауар өндірушілеріне арналған жинақтаушы бұйымдар мен қосалқы бөлшектерге, кондитерлік және қант салаларына бірқатар шикізат тауарларына, шырындар өндірісіне, өнеркәсіптік жылыжайларға арналған жабдықтар мен қосалқы бөлшектерге кеден баждарын 2020 жылдың соңына дейін нөлдеу бойынша мәселені пысықтау жоспарлануда.
Жалпы, 2025 жылға қарай импортты алмастыру мәселесін толық шешуді жоспарлап отырмыз. Ол үшін салаға шамамен $4,1 трлн қаржы тарту жоспарланып отыр, олар бірінші кезекте басым бағдарлар бойынша жобаларды іске асыруға бағытталатын болады, олар: ет бағытындағы құс фабрикаларын, ет комбинаттарын салу, қарқынды бақтарды бөлу және қант зауыттарын салу.
Сөзімді қорытындылай келе айтарым, АӨК саласы пандемия жағдайында да бір орында тұрған жоқ, сала сенімді түрде дамып келе жатыр.
- Сұхбат бергеніңіз үшін рахмет!
Маусым, 2020
© 2024 "Интерфакс-Қазақстан" агенттігі
Пайдаланғанда сілтеме жасау міндетті
Айдарлар мұрағаты
